Tóm tắt:Chủ nhiệm lớp là hoạt động quan trọng trong suốt khóa học trung cấp lý luận chính trị. Đây là nội dung đòi hỏi sự chỉ đạo thống nhất từ Đảng ủy, Ban Giám hiệu từ lúc khai giảng đến khi bế giảng khóa học. Do đó, nội dung thực hiện và trách nhiệm của chủ nhiệm lớp khá lớn và diễn ra trong thời gian dài theo niên khóa. Trong quá trình đó đòi hỏi chủ nhiệm lớp không chỉ đầu tư thật sự cho nhiệm vụ, mà còn phải có nhiều kỹ năng quản trị. Bài viết phân tích một số kỹ năng quan trọng cần có của chủ nhiệm lớp trung cấp lý luận chính trị

Từ khóa: chủ nhiệm lớp; kỹ năng mềm; trung cấp lý luận; trường chính trị.

1. Đặt vấn đề

Chủ nhiệm lớp ở trường chính trị là công tác quan trọng, quyết định đến không chỉ quá trình vận hành một lớp học, mà còn là một trong những nhân tố quyết định chất lượng đào tạo, bồi dưỡng của chương trình trung cấp lý luận chính trị. Chủ nhiệm lớp do Ban Giám hiệu lựa chọn và có quyết định phân công. Đó là cơ chế trách nhiệm trực tiếp rất rõ giữa chủ nhiệm lớp với lãnh đạo trường. Vì vậy, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, chủ nhiệm lớp phải luôn xây dựng tinh thần trách nhiệm cao.

Thực tế đó đòi hỏi viên chức, giảng viên khi được phân công chủ nhiệm lớp phải có quan niệm đúng về nhiệm vụ này; có phương thức sử dụng vốn kiến thức, tri thức kinh nghiệm, kỹ năng quản trị; sử dụng các yếu tố kỹ thuật, công nghệ v.v… để đảm bảo hiệu qủa toàn diện của khóa học. Trong đó, hệ thống kỹ năng giúp cho chủ nhiệm lớp hoàn thành tốt nhiệm vụ.

2. Nội dung

2.1 Mối quan hệ giữakỹ năng với vai trò của chủ nhiệm lớp

Có thể hiểu kỹ năng là khả năngsử dụng kiến thức để thực hiện một công việc, nhiệm vụhay giải quyết một vấn đề,nào đó trong thực tiễn gắn với vai trò, chức trách của cá nhân. Đồng thời, kỹ năng có thể bao gồm cả khả năng thích nghi và học hỏi trong các tình huống mới, nhiệm vụ mới trong một hoặc nhiều môi trường làm việc khác nhau, không bao gồm kiến thức chuyên môn; có thể phát triển và hoàn thiện thông qua học tập, thực hành, và trải nghiệm. Theo quan niệm này,có các loại kỹ năng như: kỹ năng giải quyết vấn đề; kỹ năng quan sát; kỹ năng teamwork; kỹ năng quản lý thời gian; kỹ năng lập kế hoạch; kỹ năng quản lý cảm xúc v.v…và được định danh là kỹ năng mềm. Đây là các kỹ năng không liên quan trực tiếp đến kiến thức chuyên môn, nhưng quan trọng trong làm việc.Chủ nhiệm lớp cần các loại kỹ năng này. Hay nói cách khác một cách nghiêm túc rằng, đó là mối quan hệ về hiệu suất làm việc giữa chủ nhiệm lớp và hệ thống kỹ năng.

Thực tế cho thấy, chủ nhiệm lớp là nhân tố song hành với chất lượng đào tạo, bồi dưỡng ở trường chính trị. Bên cạnh các điều kiện khác như: cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên; công tác điều hành, môi trường học tập; hệ thống văn bản, quy chế v.v… khi đánh giá chất lượng đào tạo, bồi dưỡng một chương trình, hoặc một khóa học tại trường chính trị, công tác chủ nhiệm lớp là chỉ số quan trọng cấu thành quan trọng.Trong đó, đòi hỏi chủ nhiệm lớp phải thực hiện tốt các nội dung như: lập kế hoạch; khả năng tổ chức thực hiện; dùng nhiều hình thức, biện pháp để kiểm soát lớp học; thiết lập hệ thống thông tin (văn bản) liên quan đến quá trình vận hành lớp học v.v…

Theo quy định của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đặc điểm chung nhất của công tác chủ nhiệm bao gồm: hoạt động trên lớp; hoạt động phối kết hợp và cao nhất là trách nhiệm với lãnh đạo trường.Đối với hoạt động trên lớp, chủ nhiệm lớp có vai trò giám sát, thu thập thông tin mọi hoạt động của lớp. Đó có thể là kiểm tra sĩ số, việc chấp hành nội quy, qui chế; tổ chức thực hiện các chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám hiệu hoặc các chủ trương khác có tính chất bắt buộc phải phổ biến và triển khai với lớp. Ngoài ra còn tổ chức họp lớp, hội ý với Ban Cán sự lớp v.v… Các hoạt động này buộc chủ nhiệm lớp phải sử dụng các kỹ năng mềm như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng xử lí vấn đề, kỹ năng quan sát v.v… để có kết quả mong muốn.

Đối với công tác phối hợp, chủ nhiệm lớp là chủ thể phối hợp với khá nhiều đối tượng bên trong và bên ngoài trường. Đối với các đối tượng phối hợp bên trong trường bao gồm: các khoa giảng dạy và phòng chức năng của trường; giảng viên đứng lớp trực tiếp; thanh tra giáo dục; Ban Cán sự lớp. Các đối tượng phối hợp bên ngoài bao gồm: cơ quan đồng tổ chức lớp học; đồng chủ nhiệm; cơ quan chủ quản của học viên; trong một số trường hợp với người nhà học viên. Để phối hợp trên tinh thần đạt hiệu quả công việc, chủ nhiệm lớp phải sở hữu và vận dụng các kỹ năng làm việc. Vấn đề này đòi hỏi chủ nhiệm lớp phải sử dụng nhiều kỹ năng công tác, như kỹ năng giao tiếp, ứng xử; kỹ năng quản trị cảm xúc; kỹ năng xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch; kỹ năng làm việc nhóm; kỹ năng phối hợp; kỹ năng giải quyết xung đột v.v…

Đối với cơ chế trách nhiệm. Chủ nhiệm lớp chịu trách nhiệm trực tiếp với Ban Giám hiệu về mọi hoạt động của lớp học. Đây là cơ chế thực tế tỏ ra hiệu quả, nhất là đối với hoạt động báo cáo của chủ nhiệm lớp và công tác chỉ đạo của Ban Giám hiệu kịp thời, sát thực tế. Nhưng đồng thời cũng tránh quan niệm “tất cả là do chủ nhiệm” khi xảy ra tình huống, vấn đề liên quan hoặc sự việc xảy ra ở lớp học. Thực hiện hoạt động này, yêu cầu chủ nhiệm lớp phải có kỹ năng tham mưu; kỹ năng lắng nghe; kỹ năng thuyết phục v.v…

Từ thực tế trên, chúng ta thấy toàn bộ công tác của chủ nhiệm lớp trung cấp lý luận chính trị là hoạt động quản trị hơn là quản lí. Do đó, theo quy định hiện hành, nhiệm vụ của chủ nhiệm lớp đang theo hướng quản lí sẽ vô tình bó hẹp, xơ cứng vai trò của chủ nhiệm lớp ở trường chính trị. Nếu so sánh với giáo viên chủ nhiệm ở hệ thống giáo dục phổ thông, tuy có một số điểm tương đồng, nhưng nếu xét về đối tượng học viên; môi trường học tập và rèn luyện; mục tiêu đào tạo; vị trí, vai trò của trường chính trị thì có sự khác biệt rất lớn.

2.2. Một số biện pháp cải thiện hiệu quả công tác chủ nhiệm lớptheo hướng phát huy kỹ năng làm việc

2.2.1 Phân công giảng viên có năng lực và kỹ năng làm việc

Quá trình chủ nhiệm lớp là điều kiện tốt để viên chức, giảng viên rèn luyện và phát huy năng lực và kỹ năng làm việc. Hiện nay chủ nhiệm lớp trung cấp lý luận chính trị chủ yếu do viên chức ở Phòng Quản lí đào tạo và nghiên cứu khoa học đảm nhận. Tuy nhiên, do điều kiện từng trường, giảng viên các khoa cũng được phân công chủ nhiệm lớp. Thật ra không có sự khác biệt giữa viên chức Phòng Quản lí đào tạo và nghiên cứu khoa học với giảng viên các khoa về công tác chủ nhiệm. Điểm tương đồng duy nhất đó là năng lực – được hiểu đã bao gồm kỹ năng làm việc.

Năng lực là yêu cầu đầu tiên của chủ nhiệm lớp. Theo nghĩa thông thường, năng lực đã bao gồm phẩm chất, thái độ. Sự khác biệt giữa hai chủ nhiệm đó là ai sở hữu được hệ thống các kỹ năng làm việc và vận dụng vào công tác quản trị suốt khóa học. Ví dụ: chủ nhiệm lớp phải là người có kỹ năng giao tiếp. Trong niên khóa của lớp học, chủ nhiệm lớp phải sử dụng kỹ năng giao tiếp xuyên suốt với các đối tượng. Đặc biệt là với tập thể học viên tuy có sự thuần nhất về đối tượng, nhưng khác biệt lớn về đặc điểm xã hội. Do đó, chủ nhiệm lớp cần thiết sử dụng và phát huy kỹ năng giao tiếp với một nhóm lớn như lớp học để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của học viên nhằm hướng đến mục tiêu xây dựng sự đoàn kết lớp học.

Đối với quá trình vận hành lớp, chủ nhiệm phải có kỹ năng xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch. Đây là hai kỹ năng được lồng ghép, tiến hành song trùng với nhau, đòi hỏi chủ nhiệm lớp phải thành thạo. Điều này tránh được hiện tượng mà chúng ta có thể dễ dàng quan sát được trong thực tiễn hiện nay là: sự tất bật, lúng túng các thủ tục liên quan đến lớp; không phân phối được thời gian giảng dạy, nghiên cứu với công tác chủ nhiệ, giữa nhiệm vụ của phòng chức năng với công việc chủ nhiệm v.v… dẫn đến trình trạng quá tải, “than vãn” không có thời gian của một số chủ nhiệm lớp.

Đối với Đảng ủy, Ban Giám hiệu, chủ nhiệm lớp không chỉ dừng lại ở việc báo cáo tình hình, mà phải biết sử dụng kỹ năng tham mưu nhằm giúp lãnh đạo nhà trường có quyết sách đúng đắn, sát thực tế chung của trường và đặc điểm riêng của từng lớp học.Bên cạnh đó, đòi hỏi chủ nhiệm phải có kỹ năng nhận thức và tư duy để có khả năng nhìn nhận sự việc trong lớp học từ nhiều góc độ khác nhau. Đồng thời hiểu rõ mỗi vai trò, nhiệm vụ của chủ nhiệm lớp đều gắn liền với mục tiêu đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị của trường, chứ không dừng lại ở sự ổn định của một lớp học đến khi bế giảng.Các kỹ năng này còn giúp chủ nhiệm lớp đưa ra quyết định đúng đắn và tạo nên sự nền nếp của lớp học, đảm bảo quá trình vận hành của lớp luôn hướng đến chất lượng, hiệu quả.

Tóm lại, năng lực của chủ nhiệm lớp là yếu tố quan trọng hàng đầu đảm bảo một lớp học trung cấp lý luận chính trị đạt được mục tiêu đào tạo, bồi dưỡng của trường chính trị. Ví dụ: một chủ nhiệm có năng lực sẽ biết xây dựng kế hoạch quản trị lớp ngay từ ngày đầu khai giảng; hoặc có phương pháp phối hợp với các chủ thể có liên quan từ lúc khai giảng đến khi bế giảng khóa học v.v…

2.2.2 Tổng kết thường niênnhằm nâng cao kỹ năng chủ nhiệm lớp

Hiện nay công tác tổng kết hàng năm theo chuyên đề về công tác chủ nhiệm chưa thật sự được chú trọng. So với các công tác khác như: công tác nghiên cứu khoa học, nghiên cứu thực tế, nâng cao chất lượng giảng dạy lý luận chính trị v.v… được các trường chính trị quan tâm và thực hiện thường xuyên. Công tác chủ nhiệm lớp chủ yếu thực hiện sự chỉ đạo trực tiếp từ lãnh đạo trường theo từng lớp, từng sự vụ, sự việc theo quy chế của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, chưa tổ chức tổng kết thành chuyên đề riêng biệt.

Việc này vừa có tính chất tổng kết, vừa khẳng định vai trò quan trọng của công tác chủ nhiệm lớp. Tổng kết là dịp để chủ nhiệm các lớp dưới sự chủ trì của Ban Giám hiệu đúc kết kinh nghiệm, tìm ra những kỹ năng phù hợp và hiệu quả trong công tác chủ nhiệm. Hoạt động này nên được tiến hành thường niên nhằm nâng cao ý thức của viên chức, giảng viên về công tác chủ nhiệm. Kinh nghiệm thực tiễn được đúc kết từ hoạt động tổng kết là tri thức quan trọng để viên chức, giảng viên có thể học tập, nâng cao kỹ năng chủ nhiệm lớp. Từ đó góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng của trường chính trị.

2.2.3 Đổi mới tư duy công tác chủ nhiệm lớp

Chủ nhiệm lớp là quá trình sử dụng hệ thống kỹ năng làm việc để quản trị một lớp học. Tư duy này đòi hỏi sự kế thừa cách làm truyền thống, đồng thời phải đổi mới trong toàn bộ hoạt động của chủ nhiệm. Xu hướng đổi mới này yêu cầu ở chủ nhiệm nhiều hơn, và đây là “áp lực” tích cực buộc họ phải tự nâng cao năng lực theo hướng vận dụng nhiều hơn kỹ năng làm việc với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ. Ví dụ: chúng ta có thể điểm danh bằng hình thức online được không? Giao thức phối hợp với các khoa giảng dạy và phòng chức năng trên hệ thống dữ liệu kết nối nội bộ được không? Câu trả lời là được, vấn đề còn lại là cơ chế và vận hành. Đối với Ban Cán sự lớp và học viên, chủ nhiệm có vai trò như một nhà tư vấn; với Ban Giám hiệu, chủ nhiệm có trách nhiệm trực tiếp, nhưng không dừng ở hoạt động báo cáo tình hình, mà ở vai trò người tham mưu, giúp việc hữu hiệu, đắc lực.

3. Tóm lại

Trong xu hướng đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị hiện nay, ở góc độ vai trò, chức năng của trường chính trị, đang đặt ra yêu cầu đổi mới toàn diện, trong đó có công tác chủ nhiệm. Tựu trung có 03 vấn đề cần đột phá: (i) Đổi mới tư duy, nhận thức về vai trò của chủ nhiệm lớp; (ii) Vận dụng hệ thống kỹ năng làm việc nhằm cải tiến hiệu quả công tác này/cùng lúc có thể chủ nhiệm nhiều lớp; (iii) Áp dụng khoa học công nghệ/ tiến tới số hóa hoạt động chủ nhiệm.

Tài liệu tham khảo:

1. Bùi Thị Mùi, Trần Lương (2018), Lý luận dạy học đại học, Nxb.Đại học Cần Thơ.

2. Kazuhiro Okuda (2020), Phương pháp thiết lập mục tiêu và quản lý công việc vượt trội, Nxb.Công thương.

ThS. Nguyễn Văn Thuận - Trường Chính trị thành phố Cần Thơ