Vận dụng Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vào giảng dạy lý luận chính trị
Tóm
tắt: Bài viết phân tích ý nghĩa, vai trò, nội dung Nghị
quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương
Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, qua đó vận dụng các nội dung trên vào
công tác giảng dạy lý luận chính trị. Từ khóa: Nghị quyết số 27-NQ/TW, vận dụng Nghị
quyết số 27-NQ/TW, giảng dạy lý luận chính trị. 1. Đặt vấn đề Từ tư tưởng của Chủ
tịch Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền “Chủ
tịch Hồ Chí Minh với tư cách là người sáng lập Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng
hòa, người trực tiếp chỉ đạo việc xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước và hệ
thống pháp luật của nước Việt Nam mới, phấn đấu để Nhà nước ta thực sự trở
thành Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân
dân”[7]. Cho đến quan điểm
của Đảng ta qua các thời kỳ như Hội Nghị Trung ương 2 khóa VII lần đầu tiên tư
tưởng về xây dựng nhà nước pháp quyền tại Việt Nam đã được đồng chí Tổng Bí thư
Đỗ Mười đưa ra trong bài nói ngày 29/11/1991: “Nhà nước ta phải được xây dựng với đầy đủ
tính pháp quyền cả trên ba mặt lập pháp, hành pháp và tư pháp. Cần sớm khắc
phục những yếu kém trong hệ thống pháp luật hiện hành như tình trạng thiếu hệ
thống, không đầy đủ và lạc hậu so với cuộc sống… phải tích cực nghiên cứu và
sửa đổi hệ thống pháp luật” [1, tr.462-467]; Hội nghị giữa nhiệm kỳ khóa VII (năm 1994) lần
đầu tiên Đảng ta chính thức sử dụng thuật ngữ “nhà nước pháp quyền” và nêu khá
cụ thể, toàn diện những quan điểm, nguyên tắc, nội dung xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam; Đại hội lần thứ XIII của Đảng (năm 2021), Báo cáo chính trị của Ban Chấp
hành Trung ương khóa XII vẫn khẳng định tiếp tục thực hiện tư tưởng: “Tiếp tục
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, tại kỳ
Đại hội này lần đầu tiên phạm trù “Chiến lược xây dựng” mới được đề cập, cụ thể
“Nghiên cứu, ban hành Chiến lược xây dựng
và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam…” [2, tr.174, 177] và Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khóa XIII ngày 09/11/2022 đã ban
hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (sau đây gọi tắt là Nghị
quyết số 27-NQ/TW). Trước khi Nghị quyết số 27-NQ/TW
được ban hành, dựa trên quan điểm, nguyên tắc, nội dung về xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam của Đảng ta đã có nhiều tài
liệu, giáo trình,… được biên soạn phục vụ công tác giảng dạy, giáo dục lý luận
chính trị. Tuy nhiên, các tài liệu, giáo trình,… nói trên cũng chưa có sự thống
nhất về nội dung. Vì vậy, việc nghiên cứu thống nhất nhận thức và vận dụng vào
công tác giảng dạy lý luận chính trị là rất cần thiết. Trong phạm vi bài viết
phân tích một số quan điểm, nhận thức mới về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện
nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW,
qua đó vận dụng vào công tác giảng dạy lý luận chính trị. 2. Nội dung 2.1. Một số nhận thức mới đối với Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Một là, văn kiện chuyên biệt đầu tiên về xây dựng Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Mặc dù về cơ bản
trong quá trình tổ chức và hoạt động của Nhà nước ta từ năm 1945 đến nay, đặc
biệt là trong thời kỳ đổi mới từ năm 1986 đến nay đã thể hiện bản chất, đặc
điểm, nguyên tắc tổ chức, hoạt động của một Nhà nước xã hội chủ nghĩa - Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với những đặc trưng đã được thể hiện trong
Hiến pháp năm 2013 cụ thể: i) Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân
dân, vì Nhân dân (khoản 1 Điều 2 Hiến pháp năm 2013); ii) Công nhận, tôn
trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu
dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm
no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện (Điều 3 Hiến pháp năm
2013); iii) Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật,
quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân
chủ, tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội
chủ nghĩaViệt Nam là thành viên (Điều 8, Điều 12 Hiến pháp 2013); iv) Nhà nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩaViệt Nam tổ chức theo nguyên tắc Quyền lực nhà nước là
thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp (khoản 3 Điều 2 Hiến pháp
năm 2013); v) Nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo (Điều 4 Hiến pháp năm
2013). Bên cạnh đó các văn kiện của Đảng từ
Hội nghị giữa nhiệm kỳ khóa VII (năm
1994) đến Đại hội lần thứ XIII của Đảng (năm 2021) có đề cập đến vấn đề về xây dựng nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, tuy nhiên trên thực tế cho đến trước khi ngày Nghị
quyết số 27-NQ/TW được ban hành thì chưa có một văn bản cụ thể nào, chuyên biệt
về vấn đề xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
với đầy đủ các nội dung từ xác định đặc trưng đến mục tiêu, nhiệm vụ và giải
pháp, đặc biệt là việc xác định mục tiêu cụ thể, rõ ràng đến năm 2030. Hai là, văn kiện đầu tiên xác định đầy
đủ, rõ ràng về các
đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Như đã trình bày ở phần trên, từ tư tưởng đến thực
tiễn xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ trước đến nay đã thể hiện bản chất, đặc
điểm, nguyên tắc tổ chức, hoạt động của một Nhà nước xã hội chủ nghĩa - Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, có thể khẳng định Nghị quyết số 27-NQ/TW là văn bản đầu tiên xác định và
thống nhất nhận thức đầy đủ, rõ ràng về 08 đặc trưng của
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đó là: i) Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Ðảng Cộng sản
Việt Nam lãnh đạo; ii) Nhà nước của Nhân dân, do Nhân
dân, vì Nhân dân; iii) quyền con người, quyền công dân được công
nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ theo Hiến pháp và pháp luật; iv) Nhà nước được tổ chức và hoạt
động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật; v) quyền lực nhà nước là thống
nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và kiểm soát hiệu quả giữa các
cơ quan nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; vi) hệ thống pháp luật dân chủ,
công bằng, nhân đạo, đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, công khai,
minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, được thực hiện nghiêm minh và nhất quán; vii) độc lập của tòa án theo thẩm
quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; viii) tôn trọng và bảo đảm thực hiện
các điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên,
bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản
của Hiến chương Liên Hợp Quốc và luật pháp quốc tế [3]. Ba là, Nghị quyết số 27-NQ/TW là tiền đề để nghiên cứu ban
hành “Chiến lược xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung
ương khóa XII khẳng định: “Tiếp tục xây
dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, tại kỳ
Đại hội này lần đầu tiên phạm trù “Chiến lược xây dựng” mới được đề cập, cụ thể
“Nghiên cứu, ban hành Chiến lược xây dựng
và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, năm 2021 Bộ Chính trị đã thành lập Ban Chỉ
đạo xây dựng Đề án “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” với 21 thành
viên, bao gồm 8 đồng chí là Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư (sau
đây gọi tắt là Ban Chỉ đạo), theo chương trình và kế hoạch, dự kiến Ban Chỉ đạo
sẽ xây dựng đề án và báo cáo Trung ương vào tháng 10/2022, do tính chất đặc
biệt quan trọng của vấn đề, như lời phát biểu khai mạc Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khóa XIII của Tổng Bí
thư Nguyễn Phú Trọng “Xây
dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là vấn đề rất cơ
bản, rộng lớn, phức tạp, nhạy cảm, hệ trọng, liên quan đến sự tồn vong của chế
độ, sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước theo con đường xã hội chủ
nghĩa mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn”, mặc dù đến nay chúng ta vẫn chưa ban hành được “Chiến lược
xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, nhưng cũng có thể thấy
sự chuẩn bị rất công phu, nghiêm túc cho dự thảo Nghị quyết số 27-NQ/TW trước khi trình Trung ương ban hành của Ban Chỉ đạo, cụ thể trên cơ sở 27 báo cáo
chuyên đề tổng kết toàn diện cả về lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thời gian qua của các ban, bộ, ngành, cơ quan
Trung ương và ý kiến tham gia tại 18 cuộc
hội thảo, hội nghị, tọa đàm, 03 Hội nghị lấy ý kiến các tỉnh uỷ, thành uỷ và
Báo cáo tư vấn của Hội đồng Lý luận Trung ương. Như vậy có thể thấy Nghị quyết số 27-NQ/TW là tiền đề lý
luận quan trọng trong việc nghiên cứu và ban hành “Chiến lược xây dựng Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” trong thời gian tới. Bốn là, Nghị quyết số 27-NQ/TW cơ sở xây dựng chiến
lược hoàn thiện pháp luật Việt Nam, chiến lược cải cách tư pháp. Bởi lẽ, “Chiến lược xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam” là chiến lược tổng thể bao trùm các chiến lược “xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam”, “chiến lược cải cách tư pháp”. Mặc dù hiện nay chúng ta chưa ban hành được “Chiến lược xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam”, tuy nhiên Nghị quyết số 27-NQ/TW cũng đã xác định được các đặc trưng
cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bên cạnh đó trong
phần nội dung mục tiêu và trọng tâm đã thể hiện những nội dung cơ bản trong
việc hoàn thiện hệ thống pháp luật “Hoàn thiện cơ bản các cơ chế bảo đảm quyền làm chủ của
Nhân dân, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Thượng tôn Hiến
pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội; Hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ,
đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp
cận, mở đường cho đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững và cơ chế tổ chức thực
hiện pháp luật nghiêm minh, nhất quán” [3]. Đối với việc xây dựng nền tư pháp trong Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nghị quyết số 27-NQ/TW xác định rõ “Hoàn thành cơ bản
việc xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm
chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con
người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà
nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân” [3]. Năm là, Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
gắn liền với xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là vấn đề lý luận và
thực tiễn mới chưa có tiền lệ Cương
lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát
triển năm 2011), Đảng ta khẳng định một trong những đặc trưng của chế độ là “xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”, Hiến pháp năm 2013 cũng đã
ghi nhận “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân”, Tuy nhiên, công cuộc xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vẫn còn những hạn chế, bất cập, có
mặt chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, quản lý và bảo vệ đất nước trong tình hình
mới; một số vấn đề lý luận và thực tiễn
chưa được luận giải một cách đầy đủ, thuyết phục; tổ chức bộ máy nhà nước, hệ
thống pháp luật còn một số bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn [5]. Trong bài viết “Một số vấn
đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam” Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ vị trí, tầm quan trọng
của nhiệm vụ xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện
nay và xem đây là vấn đề lý luận và thực tiễn hết sức mới mẻ, chưa có tiền lệ
của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Như vậy có
thể thấy, hiện tại
Nghị quyết số 27-NQ/TW chỉ mới đáp ứng một phần yêu cầu về lý luận về xây dựng
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong công cuộc xây dựng xã hội xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam.
2.2. Vận dụng vào công tác giảng dạy lý luận chính trị Một là, khẳng định giá trị, ý nghĩa của Nghị quyết số 27-NQ/TW. Trong công
tác giảng dạy, đội ngũ giảng viên cần khái lược lịch sử hình thành tư tưởng về
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, qua đó phân tích giá trị, ý
nghĩa,... của Nghị quyết số 27-NQ/TW, đây là văn kiện chuyên biệt đầu tiên về
xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Đảng ta; đồng thời
phân tích nội dung giải pháp trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới. Hai là, khẳng định 08 đặc
trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo tinh thần
Nghị quyết số 27-NQ/TW. Như đã phân tích, trước đây các tài liệu, văn bản,
giáo trình, các công trình nghiên cứu khoa học,... đều phân tích, đề cập đến
các đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có những
nét tương đồng. Tuy nhiên chưa có sự thống nhất, chẳng hạn: Giáo trình Trung
cấp lý luận chính trị - hành chính, phần Những vấn đề cơ bản về Nhà nước và
pháp luật xã hội chủ nghĩa, nhà xuất bản Chính trị - hành chính, năm 2009 thì
đề cập 06 đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam [4, tr45-46]; Giáo trình Cao cấp lý luận chính trị, tập 11, Nhà
nước và pháp luật, nhà xuất bản Lý luận chính trị năm 2016 thì đề cập 07 đặc
trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam [5, tr.104]; Giáo trình Trung cấp lý luận chính trị, phần Nội
dung cơ bản về Nhà nước và pháp luật Việt Nam, nhà xuất bản Lý luận chính trị
năm 2021 (tài liệu đào tạo Trung cấp lý luận chính trị hiện hành) thì đề cập 05
đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam [6, tr.23-270];... Vì vậy trong quá trình giảng dạy,
giảng viên cần cập nhật và giải thích 08 đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW để từ đó
học viên có sự nhận thức đúng và thống nhất. Ba là, cập nhật nội dung
quan điểm về hoàn thiện hệ thống pháp luật trong xây dựng Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW. Đối với giảng viên
giảng dạy các bài liên quan đến pháp luật, hệ thống pháp luật Việt Nam nói
chung, cần phân tích và cập nhật những nội dung liên quan đến hoàn thiện hệ
thống pháp luật đã được đề cập trong Nghị quyết số 27-NQ/TW, bởi lẽ trong điều
kiện hiện nay chúng ta chưa ban hành “Chiến lược hoàn thiện pháp luật Việt Nam”
cho giai đoạn những năm tiếp theo, nhưng như đã phân tích ở phần trên “Chiến
lược hoàn thiện pháp luật Việt Nam” là bộ phận của “Chiến lược xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. 3. Kết luận Xây dựng, hoàn thiện Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một trong những chủ trương lớn của Đảng
và Nhà nước ta, vì vậy việc tiếp tục nghiên cứu những vấn đề lý luận, tổng kết
thực tiễn là vấn đề đặt ra lâu dài. Tuy nhiên trước mắt mỗi cán bộ, đảng viên
cần phải có sự thống nhất về nhận thức, hành động đối với việc tiếp tục xây dựng
và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW,
góp phần xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc đến năm 2030, tầm nhìn đến năm
1945 và tiến tới xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam hoạt động hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với thực tiễn của nước ta./. Tài liệu tham khảo
8. Quốc hội (2013), Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. |