Tóm tắt: Chương trình OCOP là nhiệm vụ quan trọng trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025. Bài viết tập trung đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển sản phẩm OCOP trên địa bàn thành phố Cần Thơ.

Từ khóa: OCOP; Cần Thơ; phát triển sản phẩm OCOP.

1. Mở đầu

Chương trình Quốc gia Mỗi xã một sản phẩm (One Commune One Product - OCOP) là chương trình phát triển kinh tế khu vực nông thôn theo hướng phát triển nội lực, gia tăng giá trị đầu tiên được Việt Nam triển khai trên toàn quốc từ năm 2018 tại Quyết định số 490/QĐ-TTg ngày 07/5/2018 do Thủ tướng Chính phủ ký ban hành. Trong những năm qua, thành phố Cần Thơ rất quan tâm trong thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm và đạt được được những kết quả rất quan trọng. Hiện nay, thành phố Cần Thơ có 58 sản phẩm OCOP đạt 04 sao, 34 sản phẩm OCOP đạt 03 sao. Tuy nhiên, trong thực hiện chương trình mỗi xã một sản phẩm vẫn còn một số hạn chế nhất định như: nguồn kinh phí thực hiện Chương trình OCOP còn hạn chế; sản phẩm OCOP chưa được nhiều về số lượng, chưa có sản phẩm quốc gia (05 sao), công tác xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu sản phẩm OCOP chưa thật sự rộng rãi;... Vì vậy, cần có những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phát triển sản phẩm OCOP trên địa bàn thành phố Cần Thơ trong thời gian tới.

2. Nội dung

2.1. Chủ trương của Nhà nước về thực hiện Chương trình OCOP

Ngày 07/5/2018, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 490/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Quốc gia Mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2018-2020. Ngày 01/8/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 919/QĐ-TTg về phê duyệt chương trình mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2021-2025. Chương trình OCOP là chương trình trọng tâm phát triển kinh tế khu vực nông thôn theo hướng phát huy nội lực và gia tăng giá trị; là giải pháp và nhiệm vụ quan trọng trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025; xây dựng nông thôn mới đi vào chiều sâu, hiệu quả và bền vững. Phát triển sản phẩm OCOP có thương hiệu, theo chuỗi giá trị dựa trên thế mạnh, lợi thế về nguyên liệu địa phương, văn hóa và tri thức bản địa, đặc biệt là các đặc sản, sản vật, sản phẩm làng nghề và dịch vụ du lịch của xã, cộng đồng theo hướng kinh tế tuần hoàn, bảo đảm hệ sinh thái bền vững. Phát huy tính chủ động, sáng tạo, tinh thần hợp tác của các chủ thể và cộng đồng để phát triển sản phẩm OCOP, đáp ứng yêu cầu của thị trường, gắn với mục tiêu tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, bảo tồn cảnh quan, văn hóa truyền thống, đặc biệt ở vùng miền núi, đồng bào dân tộc khó khăn. Phát triển các hình thức tổ chức sản xuất, ưu tiên củng cố, kiện toàn và phát triển các hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả, phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa gắn với phát triển dịch vụ và ngành nghề ở nông thôn. Chương trình đề ra mục tiêu tổng quát: “Phát triển sản phẩm OCOP nhằm khơi dậy tiềm năng, lợi thế khu vực nông thôn nhằm nâng cao thu nhập cho người dân; góp phần tiếp tục cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với phát triển tiểu thủ công nghiệp, ngành nghề, dịch vụ và du lịch nông thôn; thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển bền vững, trên cơ sở tăng cường ứng dụng chuyển đổi số và kinh tế tuần hoàn, bảo tồn các giá trị văn hóa, quản lý tài nguyên, bảo tồn đa dạng sinh học, cảnh quan và môi trường nông thôn, góp phần xây dựng nông thôn mới đi vào chiều sâu, hiệu quả và bền vững” [2].

Để thực hiện Quyết định số 919/QĐ-TTg ngày 01/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình Quốc gia Mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2021 - 2025, Uỷ ban nhân dân thành phố Cần Thơ đã ban hành Kế hoạch số 80/KH-UBND ngày 20/4/2023 về thực hiện Đề án “Mỗi xã một sản phẩm” trên địa bàn thành phố Cần Thơ năm 2023. Ngày 10/5/2023, Uỷ ban nhân dân thành phố đã ban hành Kế hoạch số 93/KH-UBND về thực hiện Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” giai đoạn 2023 - 2025 trên địa bàn thành phố Cần Thơ với mục tiêu phấn đấu đến năm 2025, toàn thành phố có ít nhất 150 sản phẩm OCOP được công nhận đạt từ 3 sao trở lên; trong giai đoạn 2023 – 2025, công nhận thêm 60 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, phấn đấu 02 sản phẩm đạt 5 sao công nhận sản phẩm OCOP cấp quốc gia [5].

2.2. Thực trạng phát triển sản phẩm OCOP trên địa bàn thành phố Cần Thơ

 2.2.1. Kết quả đạt được và nguyên nhân

Một là, về công tác chỉ đạo, điều hành. Hàng năm, Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện Chương trình OCOP tại thành phố Cần Thơ. Năm 2023, Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ ban hành Kế hoạch số 80/KH-UBND ngày 20/4/2023 về thực hiện Đề án “Mỗi xã một sản phẩm” trên địa bàn thành phố Cần Thơ năm 2023. Thành lập và kiện toàn Hội đồng đánh giá và xếp hạng sản phẩm OCOP thường niên của thành phố. Đồng thời, thành phố đã chỉ đạo và hướng dẫn các quận, huyện thành lập Hội đồng đánh giá và xếp hạng sản phẩm; quy chế hoạt động của Hội đồng đánh giá cấp huyện, kết quả hiện nay 9/9 quận, huyện đã thực hiện. Ngoài ra, thường xuyên cử cán bộ phụ trách Chương trình của thành phố phối hợp với các quận, huyện hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã, các chủ thể tham gia OCOP thực hiện Chương trình.

Hai là, về kết quả thực hiện Chương trình OCOP. Từ đầu năm 2023 đến nay, Văn phòng Điều phối nông thôn mới đã phối hợp cấp quận, huyện, hỗ trợ chủ thể làm hồ sơ OCOP được 66 sản phẩm, với 33 chủ thể. Lũy kế đến tháng 6/2023, số lượng sản phẩm OCOP của thành phố đạt 04 sao là 58 sản phẩm, sản phẩm OCOP đạt 03 sao có 34 sản phẩm [6].

Ba là, về công tác tuyên truyền, đào tạo, tập huấn. Công tác tuyên truyền, đào tạo, tập huấn Chương trình OCOP tại thành phố Cần Thơ được chú trọng. Triển khai công tác tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức cho cán bộ và người dân để nâng cao hiệu quả thực hiện Chương trình OCOP. Hệ thống truyền thanh cấp xã, huyện có chương trình phát thanh định kỳ hàng tuần về chuyên đề xây dựng nông thôn mới lồng ghép tuyên truyền Chương trình OCOP trên địa bàn xã, huyện (thời lượng phát sóng từ 10-15 phút/lần phát sóng). Các phương tiện thông tin đại chúng như: Đài phát thanh và truyền hình thành phố, Báo Nông nghiệp Việt Nam, Báo Cần Thơ, Tạp chí OCOP Việt Nam,... thường xuyên đưa tin về Chương trình OCOP thành phố.

Bốn là, về hoạt động xúc tiến thương mại. Hoạt động xúc tiến thương mại sản phẩm OCOP tại thành phố Cần Thơ được tăng cường mở rộng. Văn phòng Điều phối xây dựng nông thôn mới, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, Sở Công thương, Trung tâm Xúc tiến Đầu tư - Thương mại và Hội chợ Triển lãm Cần Thơ hỗ trợ các chủ thể OCOP tham gia nhiều hoạt động quảng bá trong các sự kiện lớn như: Lễ Hội bánh dân gian Nam Bộ năm 2023, Hội chợ thương mại và các sản phẩm OCOP kết nối mua sắm và ẩm thực hàng Việt Nam – Thái Lan, Lễ hội kỳ yên Thượng Điền Đình Bình Thủy năm 2023; Hội chợ OCOP Quảng Ninh – Hè 2023; Chương trình Văn hóa và Thương mại Việt Nam - Nhật Bản năm 2023.

Năm là, về hỗ trợ phát triển sản phẩm OCOP. Thành phố lồng ghép vào các chương trình Khuyến nông, khuyến công nhằm chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, hỗ trợ phát triển các mô hình sản xuất, mô hình sản xuất ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao,… góp phần nâng cao năng suất cây trồng, vật nuôi, giúp người dân ổn định cuộc sống, tăng thu nhập, chuyển dịch sản xuất quy mô nhỏ lẻ sang hướng phát triển kinh tế trang trại, sản xuất hàng hóa chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thị trường và cung cấp nguyên liệu cho phát triển chế biến nông sản. Thành phố đã hỗ trợ các chủ thể thiết kế bao bì, nhãn mác, xây dựng hình ảnh, câu chuyện sản phẩm đối với các sản phẩm chuẩn bị tham gia OCOP và các sản phẩm đã được công nhận nhằm nâng cao giá trị sản phẩm.

Sáu là, về chuyển đổi số trong thực hiện chương trình OCOP. Để mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, các chủ thể sản phẩm OCOP đang ứng dụng công nghệ thông tin để đưa các sản phẩm OCOP lên các sàn thương mại điện tử: tiki,voso, mekong Expo, lazada… nhằm góp phần đưa sản phẩm gần hơn đến tay người tiêu dùng.

Nguyên nhân của những kết quả nêu trên là: Một là, sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, thường xuyên của Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ. Hai là, sự phối hợp nhịp nhàng, chặt chẽ giữa các Sở, ban, ngành của thành phố, trong đó nòng cốt là Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn. Ba là, sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất trong thực hiện Chương trình OCOP của thành phố.

2.2.2. Hạn chế và nguyên nhân

Một là, nguồn kinh phí thực hiện Chương trình OCOP còn hạn chế, chủ yếu lồng ghép vào các chương trình, kế hoạch của các Sở, ngành thành phố nên chưa thực sự hiệu quả.

Hai là, sản phẩm OCOP chưa được nhiều về số lượng, chưa có sản phẩm quốc gia (05 sao), công tác xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu sản phẩm OCOP chưa thật sự rộng rãi.

Ba là, cán bộ phụ trách OCOP các cấp chưa được tập huấn nhiều nên việc tham mưu triển khai thực hiện Chương trình còn chậm.

Bốn là, các doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất chưa mạnh dạn tham gia vào các hội chợ OCOP, lồng ghép không gian văn hóa, trải nghiệm ẩm thực để giới thiệu sản phẩm OCOP cho mọi người có thể mua sắm, quảng bá thương hiệu sản phẩm rộng rãi; chưa chủ động được vùng nguyên liệu và công nghệ sản xuất, chế biến dẫn đến sản phẩm có sản lượng thấp và không ổn định, thị trường tiêu dùng chủ yếu vẫn là nội thành.

 Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên là do: Một là, một số doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất chưa nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của Chương trình OCOP. Hai là, sự phối hợp giữa các Sở, ban, ngành và các địa phương đôi lúc chưa chặt chẽ nên công tác triển khai, tổ chức đánh giá chưa thực sự hiệu quả. Ba là, hồ sơ thủ tục tham gia và trình Hội đồng thẩm định sản phẩm OCOP phải trải qua nhiều khâu, nhiều giai đoạn nên ảnh hưởng phần nào đến sự tích cực tham gia của các chủ thể OCOP.

2.3. Giải pháp phát triển sản phẩm OCOP trên địa bàn thành phố Cần Thơ trong thời gian tới

Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền trong thực hiện Chương trình OCOP với những hình thức đa dạng, phong phú, phù hợp với thực tiễn của thành phố. Đặc biệt, phát huy vai trò của các phương tiện truyền thông hiện đại, gắn kết và lồng ghép với hoạt động tuyên truyền trong xây dựng nông thôn mới để tuyên truyền sâu rộng đến các chủ thể, doanh nghiệp đăng ký tham gia chương trình.

Hai là, đẩy mạnh việc triển khai đồng bộ Bộ tiêu chí đánh giá và phân hạng sản phẩm OCOP giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định 148/QĐ-TTg ngày 24/02/2023 của Thủ tướng Chính phủ đồng bộ từ thành phố đến quận, huyện. Tiếp tục rà soát quy định hiện hành, ban hành văn bản quy định mức hỗ trợ Chương trình OCOP theo từng hạng sao; ưu tiên hỗ trợ chủ thể phát triển sản phẩm, hướng dẫn, xây dựng hồ sơ sản phẩm; phát triển vùng nguyên liệu địa phương; xây dựng chuỗi giá trị; hỗ trợ cơ sở hạ tầng sản xuất, máy móc, thiết bị chế biến quy mô nhỏ và vừa phù hợp với điều kiện địa phương; xây dựng hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến; tổ chức đánh giá xếp hạng và giám sát sản phẩm OCOP.

Ba là, đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, công chức phụ trách công tác triển khai Chương trình OCOP và chất lượng công tác đánh giá, xếp hạng sản phẩm OCOP. Đẩy mạnh công tác đào tạo, tập huấn nhằm nâng cao năng lực về quản trị, marketing cho các bộ quản lý, điều hành của các doanh nghiệp, hợp tác xã, các cơ sở/hộ sản xuất; đào tạo kỹ năng làm nông nghiệp cho thành viên, đào tạo lao động gắn với nhu cầu sản xuất sản phẩm OCOP.

Bốn là, tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan hữu quan trong thực hiện Chương trình OCOP. Sở Công Thương, Trung Tâm Xúc tiến Đầu tư – Thương mại và Hội chợ Triển lãm Cần Thơ, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp chặt chẽ với Văn phòng Điều phối xây dựng nông thôn mới, nhằm giúp hỗ trợ các chủ thể OCOP và tiềm năng OCOP kịp thời, giúp công tác xúc tiến quảng bá các sản phẩm được rộng rãi đến người tiêu dùng trong và ngoài nước được tốt hơn, bên cạnh đó cần có các hoạt động hỗ trợ khác như: Kỷ yếu về câu chuyện sản phẩm cho những sản phẩm đặc trưng địa phương; xây dựng các điểm giới thiệu sản phẩm OCOP đặc trưng tại các điểm du lịch tại thành phố Cần Thơ;…. Sở Y tế, Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với Văn phòng Điều phối xây dựng nông thôn mới hướng dẫn các chủ thể đã đạt chứng nhận OCOP và tiềm năng OCOP về các Chương trình thuộc sở ngành quản lý có kinh phí hỗ trợ, giúp các chủ thể giảm được một số kinh phí về hồ sơ pháp lý, minh chứng khi tham gia chấm điểm Bộ tiêu chí OCOP mà Trung ương và thành phố Cần Thơ ban hành.

Năm là, tiếp tục nâng cao năng lực cho chủ thể OCOP về năng lực cộng đồng và tinh thần hợp tác; đổi mới hình thức tổ chức sản xuất; kỹ năng quản trị; đổi mới, sáng tạo về sản phẩm; quản lý chất lượng, an toàn thực phẩm; kỹ năng về thiết kế bao bì; ghi nhãn và mẫu mã sản phẩm, sở hữu trí tuệ, truy xuất nguồn gốc theo chuỗi giá trị, tăng cường sử dụng và khai thác thương hiệu cộng đồng; nâng cao hiệu quả hoạt động của hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa gắn liền với chuỗi liên kết giá trị sản phẩm OCOP.

3. Kết luận

Chương trình OCOP trên địa bàn thành phố Cần Thơ đã và đang mang lại những hiệu quả rõ nét với các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc địa phương, tạo giá trị gia tăng; những sản phẩm OCOP đang dần khẳng định thương hiệu và có chỗ đứng nhất định trên thị trường không chỉ đối với người tiêu dùng Cần Thơ mà còn khắp cả nước. Vì vậy, để khai thác các nguồn lực sẵn có ở địa phương, thành phố Cần Thơ cần tiếp tục phát triển, đưa các sản phẩm chất lượng trên địa bàn tham gia vào chương trình OCOP, nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho người dân, doanh nghiệp.      

Danh mục tài liệu tham khảo

1. Thủ tướng Chính phủ (2018), Quyết định số 490/QĐ-TTg ngày 07/5/2018 về phê duyệt Chương trình Quốc gia Mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2018 - 2020.

2. Thủ tướng Chính phủ (2021), Quyết định số 919/QĐ-TTg ngày 01/8/2022 về phê duyệt Chương trình Quốc gia Mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2021 - 2025.

3. Thủ tướng Chính phủ (2023),  Quyết định số 148/QĐ-TTg ngày 24/2/2023 về việc ban hành Bộ tiêu chí và quy trình đánh giá, phân hạng sản phẩm  Chương trình Quốc gia Mỗi xã một sản phẩm.

4. Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ (2023), Báo cáo số 101/BC-UBND ngày 20/4/2023 về kết quả thực hiện Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” năm 2022, phương hướng nhiệm vụ năm 2023 trên địa bàn thành phố Cần Thơ.

5. Uỷ ban nhân dân thành phố Cần Thơ (2023), Kế hoạch số 93/KH-UBND ngày 10/5/2023 về thực hiện Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” giai đoạn 2023 - 2025 trên địa bàn thành phố Cần Thơ.

6. Văn phòng Điều phối xây dựng nông thôn mới (2023), Báo cáo số 85/BC-VPĐPNTM ngày 20/6/2023 về kết quả thực hiện Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” 6 tháng đầu năm 2023, kế hoạch 6 tháng cuối năm 2023.

ThS Triệu Thanh Sơn - Giảng viên khoa Lý luận cơ sở