Tóm tắt:

Thành phố Cần Thơ xác định thực hiện dân chủ cơ sở là nhiệm vụ trọng tâm của cấp ủy, chính quyền các cấp, các ban ngành, đoàn thể; gắn việc phát huy dân chủ với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Bài viết phân tích thực trạng thực hiện chủ ở cơ sở tại thành phố Cần Thơ và đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh thực hiện chủ ở cơ sở tại Thành phố trong thời gian tới.

Từ khóa: Dân chủ; Dân chủ ở cơ sở; Thành phố Cần Thơ.

1. Đặt vấn đề

Thực hiện dân chủ ở cơ sở là phương thức phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, để công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động được thông tin, thể hiện ý chí, nguyện vọng, chính kiến của mình thông qua việc thảo luận, tham gia ý kiến, quyết định và kiểm tra, giám sát các vấn đề ở cơ sở theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Quán triệt các chủ trương, quan điểm của Đảng về dân chủ, nhất là thực hiện dân chủ ở cơ sở, trong thời gian qua thành phố Cần Thơ đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, hiệu quả công tác thực hành dân chủ ở cơ sở, phát huy cao độ quyền làm chủ của Nhân dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội Thành phố. Tuy nhiên, quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở tại Thành phố vẫn còn những hạn chế nhất định, vì vậy cần đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm phát huy hơn nữa quyền làm chủ của người dân trong thời gian tới.

2. Đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về thực hiện dân chủ ở cơ sở

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ, địa vị cao nhất là Nhân dân, vì dân là chủ” [2; tr.434]’; “chế độ ta là chế độ dân chủ, tức là dân làm chủ” [4; tr.83]. Dân là chủ nhằm xác định vị thế và tư cách của người dân đối với Nhà nước, dân là chủ thể của quyền lực nhà nước. Nhân dân có địa vị cao nhất, có quyền quyết định những vấn đề quan trọng nhất của đất nước. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhân dân tổ chức nên các cơ quan nhà nước từ Trung ương đến địa phương thông qua chế độ tuyển cử phổ thông, trực tiếp, bỏ phiếu kín bầu các đại biểu xứng đáng vào các cơ quan quyền lực nhà nước, đồng thời “có quyền bãi miễn đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng Nhân dân nếu những đại biểu ấy tỏ ra không xứng đáng với sự tín nhiệm của Nhân dân” [3; tr.375].

Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về dân chủ được Đảng ta vận dụng trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định: “Thực hành và phát huy rộng rãi dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ và vai trò của chủ thể Nhân dân; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; củng cố, nâng cao niềm tin của Nhân dân, tăng cường đồng thuận xã hội” [1; tr.118]. Trong từng giai đoạn cách mạng, Đảng và Nhà nước ta luôn xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ cơ sở phù hợp với tình hình hình thực tiễn nhằm phát huy quyền làm chủ của Nhân dân từ cơ sở. Ngày 18/02/1998 Bộ Chính trị (khóa VIII) ban hành Chỉ thị số 30-CT/TW  “Về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở”. Đến ngày 04/4/2010, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa X) đã ban hành Kết luận số 65-KL/TW “Về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa VIII). Ngày 07/01/2016, Bộ Chính trị (khóa XI) đã ban hành Kết luận số 120-KL/TW “Về tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao chất lượng, hiệu quả việc xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở”.

Thể chế hóa quan điểm của Đảng, Hiến pháp năm 2013 xác định: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện” [5; tr.4]. Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở như Nghị quyết số 55/NQ-UBTVQH10 ngày 30/8/1998 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ban hành Quy chế thực hiện dân chủ trong hoạt động của cơ quan; Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 ngày 20/4/2007 về việc thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; Nghị định số 04/2015/NĐ-CP ngày 09/01/2015 của Chính phủ về thực hiện dân chủ trong hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập... Đặc biệt, ngày 10/11/2022 tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở (Luật số 10/2022/QH15) và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2023. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân ở cơ sở, góp phần xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

3. Thực trạng về thực hiện dân chủ ở cơ sở tại thành phố Cần Thơ

3.1. Những kết quả nổi bật đạt được

Một là, công tác lãnh đạo, triển khai thực hiện dân chủ cơ sở trên địa bàn thành phố.

Các cơ quan, đơn vị trên địa bàn Thành phố đã tiếp tục triển khai Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 18/02/2016 của Bộ Chính trị (khóa VIII) về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở; Kết luận số 120-KL/TW ngày 07/01/2016 của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao chất lượng, hiệu quả việc xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở; Nghị định số 04/2015/NĐ-CP ngày 09/01/2015 của Chính phủ về thực hiện dân chủ trong hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập và triển khai, thực hiện Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022; Nghị định số 59/2023/NĐ-CP ngày 14/8/2023 của Chính phủ về Quy định chi tiết một số điều của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022; các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước bằng nhiều hình thức đến cán bộ, công chức, viên chức. Kết quả, đã triển khai được 10.272 cuộc với 150.429.370 lượt cán bộ, đảng viên công chức, viên chức, người lao động và Nhân dân tham dự [6].

Các cơ quan, đơn vị trên địa bàn thành phố đã tổ chức rà soát các quy chế, sửa đổi, bổ sung và ban hành quy chế làm việc; quy chế chi tiêu nội bộ, quản lý và sử dụng tài sản công; quy chế xét thi đua, khen thưởng,… Những nội dung của việc thực hiện quy chế được cụ thể hóa thực hiện trong hoạt động của cơ quan, đơn vị và địa phương gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị; phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Hai là, công tác tuyên truyền thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Các cấp ủy đảng, chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể đã tổ chức nhiều hội nghị quán triệt, lồng ghép phổ biến, tuyên truyền các nội dung cơ bản về thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở và đẩy mạnh tuyên truyền trên các hệ thống thông tin các cấp. Từ đó, đã góp phần tạo điều kiện để cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân nêu cao tinh thần làm chủ, tích cực, tự giác, chủ động tham gia các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động, giám sát, phản biện, phát huy quyền làm chủ của mình đảm bảo thực hiện đúng phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, nhất là trong xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Việc tổ chức thực hiện cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp được quan tâm triển khai, các nội dung đã gắn với việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, sản xuất - kinh doanh, công tác cải cách thủ tục hành chính, việc giải quyết những vấn đề nổi cộm mà dư luận xã hội và Nhân dân quan tâm, nhất là trên lĩnh vực quản lý đất đai, xây dựng, đền bù giải phóng mặt bằng cũng như thực hiện các chính sách xã hội. Việc thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử được quan tâm thực hiện, đã thực hiện số hóa được 441.658 giấy tờ của 617 loại kết quả giải quyết thủ tục hành chính. Cập nhật, tích hợp 1.714 dịch vụ công trực tuyến lên Cổng Dịch vụ công quốc gia. Thực hiện đồng bộ 328.691 hồ sơ từ Cổng Dịch vụ công thành phố lên Cổng Dịch vụ công quốc gia [6].

Ba là, công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân được quan tâm tích cực, thực hiện tốt việc đối thoại, giải thích và hòa giải để giải quyết dứt điểm vụ việc ngay từ cơ sở. Năm 2024, có 1.938 lượt người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh với 1.910 vụ việc; tiếp nhận 3.042 đơn (có 109 đơn kỳ trước chuyển sang) tăng 172 đơn so với cùng kỳ. Có 2.619 đơn đủ điều kiện xử lý, đã tham mưu cơ quan có thẩm quyền giải quyết 928/976 đơn thuộc thẩm quyền [6].

Các cơ quan, đơn vị đã gửi đến Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Cần Thơ đóng góp 28 văn bản có liên quan thiết thực đến quyền, lợi ích và đời sống của Nhân dân; cấp huyện và cấp xã đã tham gia đóng góp 492 dự thảo văn bản. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố đã tổ chức 01 cuộc hội nghị lấy ý kiến đối với người giữ chức vụ do Hội đồng nhân dân bầu nhiệm kỳ 2021 - 2026.

Bốn là, công tác kiểm tra, giám sát.

Công tác kiểm tra, giám sát và tự kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, ngay từ đầu năm Ban Chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở tại cơ quan, đơn vị và địa phương xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát. Kết quả, đã kiểm tra, giám sát và tự kiểm tra, giám sát 70 cơ quan, đơn vị; sau khi kiểm tra, đoàn kiểm tra, giám sát và tự kiểm tra, giám sát thông báo kết luận và chỉ ra những hạn chế để có hướng khắc phục.

Các cơ quan, đơn vị đã tạo điều kiện Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố tổ chức 13 cuộc giám sát, với 6 nội dung; Mặt trận Tổ quốc các quận, huyện tổ chức giám sát 85 cuộc với hơn 20 nội dung; Mặt trận Tổ quốc các xã, phường, thị trấn tổ chức giám sát hơn 200 cuộc. Thành phố đã phát huy tốt vai trò của 80 Ban Thanh tra nhân dân, với tổng số 747 thành viên; hoạt động của gần 300 Ban giám sát đầu tư của cộng đồng, với hơn 2.000 thành viên do Ủy ban MTTQ cấp xã ra quyết định thành lập để thực hiện nhiệm vụ giám sát theo quy định của pháp luật tại cơ sở và các công trình, dự án đầu tư trên địa bàn.

3.2. Hạn chế

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được nêu trên, công tác thực hiện dân chủ ở cơ sở của Thành phố vẫn còn một số tồn tại, hạn chế sau:

Thứ nhất, trong công tác tuyên truyền, vận động thuyết phục Nhân dân thực hiện các chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước chưa được thường xuyên, hiệu quả công tác tuyên truyền chưa cao.

Thứ hai, cán bộ phụ trách công tác dân vận và quy chế dân chủ trong cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập đa phần là kiêm nhiệm, tập trung nhiều vào công tác chuyên môn. Từ đó, ảnh hưởng đến công tác dân vận và quy chế dân chủ tại cơ quan, đơn vị.

Thứ ba, việc thực hiện chế độ báo cáo của cơ quan, đơn vị và địa phương thực hiện tốt, tuy nhiên báo cáo không thể hiện được các số liệu cụ thể, chính vì vậy trong công tác tổng hợp số liệu báo cáo gặp nhiều khó khăn [6].

4. Một số giải pháp góp phần nâng cao thực hiện pháp dân chủ ở cơ sở tại thành phố Cần Thơ

Thứ nhất, tiếp tục quán triệt thực hiện có hiệu quả các chủ trương, nghị quyết của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở. Các cơ quan, đơn vị, nhất là người đứng đầu cần nhận thức đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của thực hiện dân chủ ở cơ sở. Cần xây dựng, ban hành và tổ chức thực thi dân chủ và bảo đảm dân chủ cho người dân, khắc phục tính hình thức trong quy định và tổ chức thực hiện.

Thứ hai, triển khai thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở gắn với kỹ năng tuyên truyền vận động Nhân dân thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Quan tâm công tác tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức, trách nhiệm để người dân hiểu, thực hiện đúng quyền, trách nhiệm công dân và tránh lạm dụng quyền dân chủ. Chú trọng tuyên truyền, nhân rộng các gương điển hình, mô hình tốt về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, làm cho việc thực hành dân chủ ngày càng thấm sâu vào mọi hoạt động phong phú, đa dạng của đời sống xã hội. Các ngành, các cấp tổ chức thực hiện nghiêm túc việc lấy ý kiến Nhân dân về xây dựng các chủ trương, chính sách liên quan đến quyền và lợi ích trực tiếp của nhân dân; tích cực thực hành dân chủ, tạo nền nếp và những chuyển biến mới, tích cực ở cơ sở.

Thứ ba, thường xuyên giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức công vụ, nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm phục vụ Nhân dân cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, nhất là cán bộ, công chức, viên chức tại bộ phận thường xuyên tiếp xúc người dân; thực hiện tốt công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo đúng theo quy định pháp luật. Cần phát huy dân chủ ở cơ sở gắn với thủ tục hành chính, cải cách bộ máy hành chính nhà nước, xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trên địa bàn thành phố để hướng đến mục tiêu xây dựng nền hành chính dân chủ, hiệu lực, hiệu quả phục vụ Nhân dân ngày càng tốt hơn.

Thứ tư, Ủy ban nhân dân các cấp tạo điều kiện thuận lợi để Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội cùng cấp thực hiện tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội theo Quyết định số 217-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội, Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị về việc ban hành quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền; quan tâm thực hiện tốt chính sách đối với người nghèo, dân tộc thiểu số, người có công với cách mạng; xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu.

Thứ năm, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát trong việc thực hiện Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 nhằm đảm bảo các quy định về thực hành dân chủ được thực hiện một cách hiệu quả, thực chất. Phát huy dân chủ ở cơ sở đi đôi với giữ nghiêm kỷ luật, kỷ cương, xử lý nghiêm những sai phạm từ cơ sở.

5. Kết luận

Trong thời gian qua, việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở của Thành phố đã được được nhiều kết quả nổi bật. Quyền làm chủ của người dân được phát huy trên mọi lĩnh vực; đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân không ngừng được nâng cao; các đối tượng chính sách, người yếu thế trong xã hội, người nghèo, người có công với cách mạng được quan tâm; các kiến nghị chính đáng của Nhân dân được xem xét và giải quyết kịp thời. Tuy nhiên, quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn Thành phố vẫn còn một số hạn chế nhất định. Vì vậy, cần thực hiện đồng bộ, quyết liệt các giải pháp đẩy mạnh thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở đáp ứng yêu cầu phát triển thành phố Cần Thơ nhanh và bền vững.

 

Tài liệu tham khảo:

1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII - Tập I, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.

2. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

3. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 12, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

4. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 13, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

5. Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

6. Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ (2024), Báo cáo số 374/BC-UBND ngày 12/12/2024 của Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ về kết quả thực hiện dân chủ cơ sở năm 2024 và phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2025, Cần Thơ.