|
|
1. Đặt vấn đề
Phổ biến, giáo dục
pháp luật luôn giữ vị trí quan trọng trong đời sống xã hội, là công việc không
thể tách rời với quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Đây là
khâu đầu tiên trong hoạt động thực thi pháp luật, là phương tiện để chuyển tải
những đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước tới toàn thể cán bộ,
công chức, viên chức Nhà nước và nhân dân. Đặc biệt, trong công cuộc đổi mới,
xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân hiện
nay, công tác này càng có vai trò quan trọng về nhiều mặt. Nhận thức được điều
đó, trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã xác định rõ công tác phổ biến,
giáo dục pháp luật là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị tư tưởng, là
nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, phải được tiến hành thường xuyên, liên tục
với nhiều hình thức phong phú, đa dạng và sáng tạo nhằm nâng cao ý thức chấp
hành pháp luật của cán bộ và nhân dân, góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển, giữ
vững ổn định chính trị và trật tự xã hội.
2. Nội dung
Thực hiện chủ trương
trên của Đảng, pháp luật của Nhà nước, công tác phổ
biến, giáo dục pháp luật luôn được cả hệ thống chính trị quan tâm, chú trọng.
Trong đó, đặc biệt là vai trò của Tòa án nhân dân các cấp trong việc thực hiện
công tác này. Luật Tổ chức Tòa án nhân dân các năm 1992, 1995, 2002 và năm 2014
đều quy định: Bằng hoạt động của mình,
Tòa án góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, nghiêm chỉnh chấp
hành pháp luật, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh
phòng chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác. Thông qua việc giải quyết
các vụ án hình sự, dân sự, kinh doanh thương mại, lao động… cụ thể, Tòa án đã
đưa từng quy định của pháp luật có liên quan đến các đương sự trong vụ án cũng
như người dân. Giúp họ hiểu được các quy định của pháp luật một cách cặn kẽ, dễ
dàng và dễ áp dụng trong thực tế.
Phổ biến, giáo dục
pháp luật là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị nói chung và Tòa án nói riêng.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 thì
“Phổ biến, giáo dục pháp luật là trách
nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị, trong đó Nhà nước giữ vai trò nòng cốt”.
Như vậy, với chức năng là cơ quan tư pháp trong bộ máy Nhà nước, Tòa án giữ một
vai trò vô cùng quan trọng hoạt động phổ biến, tuyên truyền pháp luật. Hoạt
động phổ biến, giáo dục pháp luật tại Tòa án được thực hiện một cách có định hướng,
có tổ chức cụ thể; đưa ra những kế hoạch, mục tiêu thực hiện công tác phổ biến,
giáo dục pháp luật của hệ thống ngành Tòa án trong đó “…chú trọng việc lồng ghép phổ biến giáo dục pháp luật thông qua hoạt động
xét xử”.
Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật tại Tòa án gắn liền với các hoạt động tố
tụng, trên cơ sở giải quyết các vụ việc cụ thể. Khác với việc tuyên truyền phổ
biến, giáo dục của các cơ quan Nhà nước khác là tiến hành tổ chức các buổi thảo
luận các chuyên đề pháp luật, tư vấn pháp lý, cấp phát tờ gấp pháp luật v.v… Tại
Tòa án
thì thì công tác này được thực hiện thông qua các hoạt động tố tụng của Tòa án
như: hướng
dẫn đơn khởi kiện; hòa giải; làm
việc… đặc biệt là công tác xét xử công khai, thông
qua đó các quy định của pháp luật được công chức Tòa án cung cấp một cách cụ thể
gắn liền với từng vụ án, giúp người nghe dễ tiếp cận, dễ hiểu và dễ vận dụng
vào trong thực tế. Đối
tượng được Tòa án phổ biến, giáo dục pháp luật hướng đến đầu tiên là đương sự
trong các vụ án, những người tham gia tố tụng tại Tòa án. Có thể nói công tác
phổ biến, giáo dục tại Tòa án là giúp tất cả mọi cá nhân nâng cao kiến thức
pháp lý để họ có ý thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng và tự giác xử sự theo
yêu cầu của pháp luật. Tuy nhiên, trong công tác của mình đối tượng mà Tòa án
muốn hướng đến đầu tiên để phổ biến, giáo dục pháp luật là đương sự trong các vụ
án. Bởi lẽ, đương sự trong các vụ án là đối tượng đang rất “khát” về pháp lý,
do quyền và lợi ích hợp pháp của họ đang trực tiếp bị ảnh hưởng. Vì vậy việc tiếp
thu các kiến thức pháp luật của họ là rất nhanh chóng, công tác phổ biến, giáo
dục pháp luật mang lại hiệu quả cao.
Trong những năm qua
công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Tòa án nhân dân thành phố Cần
Thơ cho những người tham gia hoạt động xét xử đạt rất nhiều kết quả
khá cao; cụ thể:
- Thứ nhất,
nhận
thức được tầm quan trọng của phổ biến, giáo dục pháp luật, Tòa án nhân dân đã
thực hiện nghiêm túc chỉ đạo của lãnh đạo Tòa án nhân dân tối cao; Tòa án nhân
dân thành phố Cần Thơ không ngừng tăng cường và chú trọng thực hiện tốt công
tác này. Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ đã tiến hành rà soát, củng cố, kiện
toàn, nâng cao chất lượng công chức thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp
luật tại đơn vị. Hàng năm, Tòa án nhân dân tối cao đều xây dựng bảng đánh giá
các tiêu chí tính điểm thi đua hàng năm của ngành Tòa án. Trong đó có các tiêu
chí như: công tác phổ biến, quán triệt pháp luật; công tác xét xử lưu động; chất
lượng giải quyết các loại án… Trên cơ sở đó, đã thúc đẩy công tác phổ biến,
giáo dục pháp luật tại Tòa án nhân dân nói riêng, ngành Tòa án nói chung đã và
đang được thực hiện một cách liên tục, thường xuyên và đạt được nhiều kết quả
cao.
- Thứ hai, thực
hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật tại Tòa án nhân dân được thực hiện chủ yếu trên cơ sở giải quyết
các loại án. Trong năm 2022; Tòa án nhân dân 02 cấp đã thực hiện việc thụ lý,
giải quyết các vụ án như sau:
Từ các số liệu nêu
trên cho thấy số lượng án được Tòa án nhân dân thụ lý, giải quyết là vô cùng lớn;
trong các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật của Tòa án thì hoạt động xét xử
là mang lại hiệu quả cao nhất. Bằng thủ tục trực tiếp, công khai, qua nghe ý kiến
và đề xuất của các bên tham gia tố tụng, Tòa án tiến hành xác định sự thật
khách quan của vụ án và ra các phán quyết giải quyết vụ án một cách đúng đắn, đầy
đủ, khách quan, đúng pháp luật. Khi phiên tòa xét xử được tổ chức, Tòa án luôn
tạo điều kiện thuận lợi để những người tham dự phiên tòa cũng như quần chúng
nhân dân tiếp cận pháp luật; trang bị cho người dân những kiến thức pháp luật cần
thiết để tự bản thân họ tránh xa những hành vi vi phạm pháp luật, qua đó giáo dục
con em mình phải tuân theo pháp luật, đấu tranh với những hành vi vi phạm pháp
luật xảy ra trong cộng đồng dân cư. Mặt khác, thông qua phiên tòa, người dân có
thêm thông tin về các thủ đoạn phạm tội mới, qua đó nâng cao ý thức cảnh giác,
đấu tranh và phòng ngừa tội phạm; nâng cao trình độ nhận thức, ý thức về pháp
luật, củng cố niềm tin vào đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Thông qua việc giải
quyết, xét xử từng vụ án, các quy phạm pháp luật đến với cộng đồng dân cư một
cách cụ thể, dễ hiểu; qua đó nhận thức, hiểu biết về pháp luật của người dân được
nâng lên, tạo sự chuyển biến cơ bản về ý thức tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp
hành pháp luật trong quần chúng nhân dân, nên đây là hình thức tuyên truyền có
ý nghĩa thiết thực và dễ dàng đi vào đời sống nhân dân. Những người tham dự
phiên tòa được chứng kiến toàn bộ diễn biến quá trình Tòa án giải quyết, xét xử
một vụ việc cụ thể, họ sẽ hiểu rõ hơn pháp luật quy định đối với từng trường hợp
như thế nào và bị xử lý ra sao, từ đó sẽ có ứng xử phù hợp với quy định của
pháp luật.
- Thứ ba,
Tòa án nhân dân rất quan tâm đến công tác xét xử lưu động, dã thu hút số lượng
lớn người dân tham dự, chứng kiến nên công tác này mang lại hiệu quả giáo dục,
phổ biến pháp luật rất cao.
Việc tuyên truyền
pháp luật thông qua các phiên tòa lưu động mang tính trực quan sinh động, vì vậy,
phiên tòa là nơi tốt nhất để thực hiện việc tuyên truyền, phổ biến và giáo dục
pháp luật trong nhân dân. Địa điểm mở phiên tòa thường được lựa chọn để xét xử
là nơi xảy ra vụ án hoặc nơi bị cáo thường trú, tạm trú; nơi có tài sản tranh
chấp; nơi thuận tiện giao thông, thu hút đông đảo quần chúng nhân dân tham gia.
Các đơn vị cũng căn cứ vào tính chất, nội dung vụ án để tập trung đối tượng cần
được chú trọng tuyên truyền pháp luật, từ đó lựa chọn địa điểm xét xử phù hợp.
Thời gian tổ chức xét xử lưu động cũng là một vấn đề được các Tòa án rất quan
tâm vì thời gian xét xử phải phù hợp mới tập trung được đông đảo người dân đến
tham dự phiên tòa, công tác tuyên truyền pháp luật mới phát huy được hiệu quả.
Một trong những vấn đề quan trọng luôn được các Tòa án quan tâm thực hiện là
căn cứ vào tính chất, nội dung từng vụ án, các Hội đồng xét xử lồng ghép các
văn bản pháp luật cần thiết, sát với tính chất của vụ án để phổ biến tại phiên
tòa.
Ngoài ra, một số hạn chế trong hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật tại Tòa án
nhân dân:
Thứ nhất, công
tác ban hành các văn bản hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện công tác phổ biến, giáo dục
pháp luật của Tòa án cấp trên đôi lúc chưa kịp thời. Có nhiều trường hợp các bất
cập về quan điểm giải quyết các loại án chưa được hướng dẫn nghiệp vụ kịp thời,
dẫn đến kết quả giải quyết các loại án tại đơn vị chưa cao.
Thứ hai, nhận
thức của một vài công chức, người lao động tại đơn vị còn hạn chế, ý thức pháp
luật chưa cao, chưa quan tâm đến giá trị của nhận thức pháp luật, chưa quan tâm
sâu đến công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho đương sự cũng như người tham
gia phiên tòa.
Thứ ba,
trình
độ, chuyên môn nghiệp vụ của một số công chức Tòa án còn hạn chế, chưa thường
xuyên cập nhật văn bản mới, đào sâu nghiên cứu các quy định của pháp luật. Điều
này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật mà
còn ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết các loại án. Bên cạnh đó, tinh thần
trách nhiệm còn có những hạn chế nhất định, từ bảng số liệu thụ lý, giải quyết
các loại án năm 2022 cho thấy số lượng án được giải quyết là chưa cao.
Thứ tư, việc
đưa các vụ án ra xét xử lưu động chủ yếu chỉ được thực hiện đối với các vụ án
hình sự mà chưa thực hiện xét xử lưu động đối với các vụ án dân sự, kinh doanh
thương mại, hành chính, lao động v.v… làm cho công tác, giáo dục pháp luật chưa
được thật sự bao quát.
Thứ năm, chất lượng xét xử
các loại án ảnh hưởng lớn đến công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Bởi lẽ,
các vụ án sau khi được xét xử công khai những quy định của pháp luật được Hội đồng
xét xử triển khai, vận dụng trong việc tuyên bản án được những người tham gia
phiên tòa lắng nghe, ghi nhận nhưng khi bản án đó bị hủy, sửa dẫn đến việc phải
tiến hành xét xử lại hoặc thay đổi nội dung giải quyết vụ án. Từ đó, làm cho
người tham dự phiên tòa rất khó khăn trong việc hiểu các quy định của pháp luật
khi “Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”.
Một số kiến nghị nhằm thực hiện hiệu quả hoạt động
tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật tại Tòa án nhân dân:
Một là, tăng cường sự
lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ cũng như
lãnh đạo tại đơn vị. Để cho công tác phổ
biến, giáo dục pháp luật thời gian tới được tốt cần tăng cường công tác chỉ đạo
các cơ quan Nhà nước trong đó có Tòa án. Thực hiện việc lựa chọn nội dung phổ
biến, giáo dục pháp luật phải đảm bảo bám sát nhiệm vụ chính trị của từng cơ
quan, đơn vị cũng như tình hình phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng vừa
sát nhu cầu của xã hội, gắn với vấn đề dư luận xã hội quan tâm, phản ánh.
Hai là, tăng cường công
tác phổ biến, giáo dục pháp luật gắn liền với các hoạt động tố tụng của Tòa án.
Trong quá trình thực hiện giải quyết từng vụ việc cụ thể, Thẩm phán, Thư ký, Thẩm
tra viên cần phải thực hiện công tác phổ biến, giải thích pháp luật để những
người tham gia tố tụng hiểu. Đặc biệt tại phiên tòa xét xử các loại án thì Hội
đồng xét xử cần phải lồng ghép giải thích cụ thể các quy định của pháp luật có
liên quan đến các tình tiết của vụ án. Tăng cường tổ chức các phiên toà lưu động,
đặc biệt là ngoài xét xử các vụ án hình sự thì Tòa án còn thực hiện việc xét xử
các loại án khác như dân sự, lao động, hành chính… Khi thực hiện thì cần phải
thực hiện tốt công tác truyền thông bằng hình thức nêu tên vụ án, thời gian, địa
điểm xét xử thông báo rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng để nhiều
người dân biết và đến theo dõi phiên tòa.
3.
Tóm lại, có
thể nói trong những năm qua, công tác phổ biến, giáo dục tại Tòa án nhân dân đã
đạt được những kết quả tích cực, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ công chức
tại đơn vị cũng như ý thức chấp hành pháp luật của quần chúng nhân dân tại địa
phương. Trong thời gian tới, Tòa án nhân thực hiện đồng bộ các kiến nghị nêu trên góp phần xây dựng ý thức
tôn trọng thực hiện pháp luật, đảm bảo việc đưa pháp luật vào thực tế cuộc sống.
Đó cũng chính là mục tiêu, là nội dung quan trọng trong sự nghiệp xây dựng nhà
nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam hiện
nay./.
Tài liệu tham khảo
1. Quốc hội, Hiến pháp ngày 28 tháng 11 năm 2013.
2. Quốc hội, Luật Tổ chức Tòa án ngày 24 tháng 11 năm 2014.
3.
Báo cáo số 93/BC-TA ngày 16/11/2022 của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ
ThS. Dương Hiền
Trúc Lan - Trưởng phòng Tổ chức, hành chính, thông tin, tư liệu