Tóm tắt:

         Văn hóa công vụ trong điều kiện xây dựng một nền hành chính “phục vụ nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh, bảo đảm công khai, minh bạch, quản lý thống nhất, thông suốt, hiệu lực, hiệu quả” là yếu tố giữ vai trò rất quan trọng để thực hiện các mục tiêu. Do vậy, việc nhận diện những biểu hiện trái với những giá trị cốt lõi của văn hóa công vụ cần được quan tâm thực hiện để từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao văn hóa công vụ trong điều kiện hiện nay.

Từ khóa:  văn hóa công vụ, hoạt động công vụ, trách nhiệm

1.     Đặt vấn đề

Văn hóa công vụ được tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau nhưng dưới góc độ chính trị - pháp lý, văn hóa công vụ phải là tập hợp những giá trị, chuẩn mực và phải được thể hiện qua hành vi, cách ứng xử của chủ thể thực thi công vụ. Chủ thể thực thi công vụ là những chủ thể được quyền nhân danh và sử dụng quyền lực nhà nước để hoàn thành nhiệm vụ được giao và khi quyền lực được sử dụng trong công vụ không theo một hệ chuẩn mực văn hóa nhất định thì cũng có nghĩa là những chủ thể đó đã tha hóa quyền lực. Việc xử lý những chủ thể đã bị tha hóa bởi quyền lực là điều cần thiết nhưng đôi khi những hậu quả tai hại mà họ gây ra khó có thể khắc phục nhanh và hoàn toàn nên việc ngăn chặn sự tha hóa này cần dựa trên nền tảng văn hóa công vụ, văn hóa sử dụng quyền lực để phụng sự lợi ích chung.

2. Nội dung

2.1. Những giá trị cốt lõi của văn hóa công vụ

Với định hướng xây dựng một chế độ xã hội vì mục tiêu con người, phục vụ con người nền công vụ nước ta hướng đến mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” trên cơ sở “xây dựng nền hành chính nhà nước phục vụ nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh, bảo đảm công khai, minh bạch, quản lý thống nhất, thông suốt, hiệu lực, hiệu quả” [1; tr.286] với “đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có tính chuyên nghiệp cao, có năng lực sáng tạo, phẩm chất đạo đức tốt, bản lĩnh chính trị, phục vụ người dân, doanh nghiệp” [1; tr.224]. Do vậy, có thể xác định những giá trị cốt lõi của văn hóa công vụ nhất định phải đảm bảo các nội dung cơ bản sau:

(i) Tính chuyên nghiệp:

Đây là một nội dung rất quan trọng của văn hóa công vụ và đòi hỏi chủ thể thực thi công vụ phải có kiến thức, kỹ năng, có ý thức, thái độ đúng đắn, rõ ràng về sứ mệnh, trách nhiệm phụng sự của mình. Tính chuyên nghiệp trong công vụ thể hiện ở năng lực làm tốt những việc thuộc chức trách được giao, có sự chuẩn mực trong ứng xử với công việc và với con người - đặc biệt là người dân. Trong mối quan hệ với đối tượng phục vụ, sự sốt sắng, không nề hà khó khăn, không né tránh đùn đẩy công việc, tận tình hướng dẫn hoặc giải quyết nhanh chóng những nhu cầu bức thiết của người dân, doanh nghiệp …; trong quan hệ công vụ nội bộ việc sẵn sàng nhận nhiệm vụ thuộc chức trách được giao, thể hiện rõ chính kiến, bản lĩnh trong tham mưu, đề xuất vì lợi ích chung là những biểu hiện rõ nét của tính chuyên nghiệp.

(ii) Tính trách nhiệm

Dưới góc độ văn hóa công vụ, tính trách nhiệm được xây dựng trên cơ sở ý thức tự giác của chủ thể thực thi công vụ. Đây chính là nền tảng vững chắc để xây dựng văn hóa trách nhiệm trong nền công vụ vì nó thấm nhuần trong mỗi nhận thức, tư duy và hành vi công vụ của chủ thể, có trách nhiệm và dám nhận trách nhiệm trong thi hành công vụ. Ở một khía cạnh khác, tính trách nhiệm trong văn hóa công vụ còn được thể hiện ở bản lĩnh dám chịu trách nhiệm với công việc, với bản thân mình, lời nói đi đôi với việc làm.

(iii) Tính trung thực, khách quan

Sự trung thực trong thực thi công vụ sẽ là nền tảng tốt cho sự liêm chính vì người trung thực là người có bản lĩnh, có lòng tự trọng cao thì họ cũng có bản lĩnh để đề kháng với những cám dỗ, danh lợi, tiền tài, quyền lực và cảm thấy áy náy, xấu hổ khi tạo ra những kết quả công vụ không như mong muốn… Tính khách quan, công tâm trong hoạt động công vụ phải được thể hiện qua sự vô tư, trong sáng, bất vụ lợi khi giải quyết những vấn đề khó khăn của người dân, doanh nghiệp, không lợi dụng những khoảng trống pháp lý hay những quy định còn mập mờ, mâu thuẫn, khó hiểu để trục lợi khi thực thi công vụ.

(iv) Tính minh bạch

Hoạt động công vụ sử dụng nguồn lực công như tài chính, nhân sự, quyền lực … để hoàn thành các nhiệm vụ chung. Do vậy, văn hóa công vụ đòi hỏi tính minh bạch không chỉ ở quy định mà còn ở cách thức, mục đích, chế độ, đối tượng, thủ tục sử dụng các nguồn lực này, việc công khai và giải trình về những vấn đề công vụ mà nhân dân, cấp trên đặt ra. Mặt khác, tính minh bạch còn phải là một nội dung bắt buộc trong trách nhiệm công vụ của các cán bộ, công chức nhà nước. Thiếu sự minh bạch, công khai sẽ là điều kiện thuận lợi để sự chuyên quyền, nhũng nhiễu, tham nhũng phát sinh một cách khó kiểm soát.

(v) Tính hiệu quả, hiệu lực

Công vụ nhà nước sẽ không thiết thực, sẽ không có tính văn hóa khi không hướng đến sự hiệu quả, hiệu lực. Bởi lẽ chỉ khi tạo ra được những sản phẩm công vụ có giá trị với một chi phí bỏ ra thấp nhất, tạo ra được trạng thái trật tự bền vững trên cơ sở các quy tắc bắt buộc được thực thi đầy đủ, đúng đắn thì người dân, doanh nghiệp, địa phương, đất nước mới hưởng được thành quả thực chất của nền công vụ. Các nguồn lực được sử dụng hợp lý, hiệu quả trong hoạt động công vụ cũng là điều kiện để nuôi dưỡng sức dân vì xét cho cùng các nguồn lực này cũng là sự chung tay đóng góp từ mồ hôi, công sức của các tầng lớp nhân dân lao động.

(vi) Tính phục vụ

Với bản chất dân chủ, nền công vụ nhà nước phải phục vụ tốt nhất cho lợi ích chung, lợi ích của nhân dân được thể hiện qua cung cách phục vụ, giao tiếp ứng xử công vụ chuẩn mực hướng đến mục tiêu chung của mỗi cán bộ, công chức khi thi hành công vụ.

2.2. Nhận diện những biểu hiện đi ngược với văn hóa công vụ

Ngoài những cán bộ, công chức, viên chức hết lòng, tận tụy với công việc, thể hiện tính trách nhiệm trong công vụ được giao thì vẫn có một bộ phận cán bộ, công chức đang đi ngược lại với những giá trị cốt lõi của văn hóa công vụ. Do vậy, việc nhận diện đầy đủ những biểu hiện này để tìm ra nguyên nhân và giải pháp chính xác là điều kiện quan trọng để xây dựng nền hành chính quốc gia hiện đại, chuyên nghiệp, dân chủ, hiệu lực, hiệu quả.

Thứ nhất: sợ sai, sợ trách nhiệm

Đây là một hiện tượng đáng lo ngại trong một bộ phận cán bộ, công chức hiện nay và đã được nhiều lần đề cập trong các hội nghị, diễn đàn. Với tâm lý sợ sai nên nếu không làm gì thì sẽ không sai gì cả và vẫn giữ được sự “long lanh”, trọn vẹn của bản thân trước mắt những người xung quanh nhất là trước cấp trên và nếu không sai thì cũng không phải chịu trách nhiệm gì cả. Những cán bộ này không phát huy được giá trị của bản thân cũng không đóng góp gì cho tổ chức, việc “không nói, không tham mưu, không làm” tưởng rằng không gây hại nhưng thực chất lại làm chậm trễ, đình trệ hoạt động công vụ, những nhu cầu bức xúc không được giải quyết kịp thời khiến cho người dân, doanh nghiệp nản lòng, búc xúc… Xét cho cùng, mỗi cán bộ, công chức khi ở một cương vị, vị trí công vụ nào đều hưởng lương từ ngân sách nhà nước có được từ sự đóng góp của người dân nên phải có trách nhiệm, bổn phận tương ứng với vị trí công vụ của mình để phục vụ nhân dân. Những hành vi sợ sai, sợ trách nhiệm nên không làm gì của một số cán bộ, công chức thực chất chính là hành vi vi phạm pháp luật.

Thứ hai: né tránh, đùn đẩy trách nhiệm

Hiện tượng này là hệ quả tất yếu của việc sợ sai, sợ trách nhiệm nên thiếu chủ động trong tham mưu hoặc tham mưu lòng vòng, không nêu rõ quan điểm hoặc “đẩy việc lên cơ quan cấp trên hoặc sang các bộ, cơ quan khác, thiếu sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời, hiệu quả giữa các bộ, cơ quan, địa phương…”. Điều này làm cho “quá trình xử lý công việc bị kéo dài, gây cản trở và làm giảm hiệu lực, hiệu quả của công tác chỉ đạo, điều hành của chính quyền các cấp; cá biệt có nơi rất trì trệ, làm suy giảm niềm tin của người dân và doanh nghiệp đối với cơ quan nhà nước, ảnh hưởng đến việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đã đề ra” [3]. Nguyên nhân chủ quan của tình trạng này là do một bộ phận cán bộ, công chức còn hạn chế về nhận thức, ý thức, trách nhiệm chấp hành pháp luật, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ… Bên cạnh đó còn có một bộ phận cán bộ, công chức sợ bị “vi phạm pháp luật” nên “thà đứng trước hội đồng kỷ luật hơn là đứng trước vành móng ngựa” và đối với nhóm cán bộ, công chức này thì ngoài nguyên nhân chủ quan nêu trên còn có nguyên nhân từ chính các quy định pháp luật hiện hành như quy định pháp luật về cùng một vấn đề còn chồng chéo, mâu thuẫn hay chưa rõ ràng, cụ thể, cùng một nội dung nhưng có hai cách hiểu khác nhau.

Thứ ba: nhũng nhiễu, hạch sách, phục vụ kém

Cán bộ, công chức khi thực hiện nhiệm vụ theo thẩm quyền, chức trách được giao để giải quyết các công việc, thủ tục cho người dân một cách vụ lợi thông qua hành vi gây khó dễ hoặc lợi dụng việc thiếu thông tin để “tung hỏa mù” hoặc lợi dụng các quy định chưa rõ ràng, cụ thể để làm khó hoặc dọa dẫm … khiến cho người dân, doanh nghiệp buộc phải “chung chi”, “phong bao” cho xong việc của mình. Và nếu công vụ được thực hiện theo cung cách này thì khó có thể nói là phục vụ tốt được. Theo Báo cáo Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 2022 (PCI) do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố thì có 71,7% số doanh nghiệp được hỏi thừa nhận tình trạng nhũng nhiễu của cán bộ, công chức, viên chức khi giải quyết các thủ tục là phổ biến, có  54,54% số doanh nghiệp trả chi phí không chính thức cho cán bộ thuế [2; tr. 70-73] và cả hai chỉ số này đều tăng lần lượt là 14,3%, 20,74% so với năm 2021. Điều này gây ra hệ lụy là doanh nghiệp phải tìm cách hợp thức hóa bằng hóa đơn khống cho các chi phí này mà đây lại là hành vi phạm pháp, doanh nghiệp thiệt đơn, thiệt kép nên không chỉ không tin vào những nỗ lực cải cách của Chính phủ mà còn phá hoại tính lành mạnh của môi trường đầu tư kinh doanh của đất nước.

Thứ tư: lợi dụng quyền lực công để vụ lợi, tham nhũng

Quyền lực nhà nước trao cho cán bộ, công chức là để thực thi công vụ vì lợi ích chung nhưng vẫn có một bộ phận cán bộ, công chức tự cho mình những đặc quyền, đặc lợi từ nguồn lực công này để tư lợi, tham nhũng. Những cán bộ, công chức này thường không quan tâm đến lợi ích chung của tập thể, của địa phương, đất nước mà chỉ quan tâm lợi ích của bản thân, gia đình, thân hữu của mình, họ thường có thái độ thờ ơ, vô cảm với những khó khăn, bức xúc của người dân, doanh nghiệp thậm chí họ lợi dụng tình hình khó khăn, cấp thiết để thể hiện quyền lực, để tham nhũng như những bị cáo trong vụ án “chuyến bay giải cứu” công dân ở những nơi dịch Covid-19 hoành hành thời gian qua. Những hành vi này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn trái với lương tâm, đạo đức và làm băng hoại những giá trị văn hóa công vụ mà nhân dân mong mỏi, kỳ vọng.

Trên đây chỉ là một số những biểu hiện của những hành vi đi ngược lại với các giá trị cốt lõi của văn hóa công vụ trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Những biểu hiện không có văn hóa trong hoạt động công vụ cần được nhận diện đầy đủ, sâu sắc hơn để có những giải pháp căn cơ, phù hợp để ngăn chặn, hạn chế hiệu quả.

2.3.Một số giải pháp góp phần nâng cao văn hóa công vụ

Thứ nhất, cần tiếp tục đẩy mạnh công tác giáo dục văn hóa công vụ theo từng lĩnh vực ngành, nghề cho cán bộ, công chức và điều đó có nghĩa là biến những quy chế ứng xử công vụ phải trở thành hành vi trên thực tế của mỗi cán bộ, công chức khi thi hành công vụ.

Thứ hai, cần có cơ chế tuyển dụng phù hợp để tuyển chọn được những cán bộ, công chức có những tố chất, phẩm cách phù hợp với lĩnh vực ngành, nghề mà họ đăng kí. Theo quy định hiện nay thì việc tuyển dụng mới chỉ dừng lại việc tuyển chọn nhân sự dựa vào kiến thức, kỹ năng còn việc lựa chọn nhân sự về tâm đức thì chưa có vì việc đánh giá ban đầu chỉ có thể thực hiện thông qua những tình huống đạo đức trong công vụ cần được lồng ghép một cách khéo léo, tinh tế để ứng viên bộc lộ được thái độ, tâm thế của mình khi xử lý.

Thứ ba, cần thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng, định hướng về lý tưởng phục vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức để họ thấy rõ hơn về sứ mệnh, về vinh dự của bản thân khi đứng trong hàng ngũ công quyền, thay mặt nhà nước để phụng sự nhân dân, phụng sự xã hội.

Thứ tư, cần tiếp tục cải thiện chế độ đãi ngộ tương xứng với cường độ, công sức lao động cho đội ngũ cán bộ, công chức. Khi họ không còn bị chi phối quá nhiều về vấn đề “cơm áo, gạo tiền” thì họ sẽ chuyên tâm công tác và không cần phải nghĩ cách nhũng nhiễu, lạm dụng chức vụ, quyền hạn để tư lợi nữa. Đồng thời cần có cơ chế phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh những cán bộ, công chức vi phạm văn hóa công vụ.

3. Kết luận

Văn hóa công vụ là nền tảng để tạo nên sức mạnh, là vũ khí nội tại để phòng, chống những hiện tượng lệch lạc trong hoạt động công vụ. Xây dựng thành công văn hóa công vụ cần phải xây dựng hệ giá trị cốt lõi văn hóa trong các hoạt động công vụ đồng thời phải nhận diện đầy đủ, kịp thời những biểu hiện đi ngược lại văn hóa công vụ để có biện pháp đấu tranh, xử lý phù hợp. Có như vậy mới có thể xây dựng thành công “nền hành chính nhà nước phục vụ nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh, bảo đảm công khai, minh bạch, quản lý thống nhất, thông suốt, hiệu lực, hiệu quả” đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập của đất nước trong tình hình mới./.

 

Tài liệu tham khảo:

1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII - Tập 1, NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.

2. Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Báo cáo Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 2022 (PCI).

3. Thủ tướng Chính phủ, Công điện 280/CĐ-TTg về việc Chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương, ngày 19/4/2023.

4. Thông tấn xã Việt Nam (2023), “Tìm thuốc chữa bệnh” sợ sai, sợ trách nhiệm, từ <https://tuyengiao.vn/thoi-su/tim-thuoc-chua-benh-so-sai-so-trach-nhiem-144876>

 

ThS. Nguyễn Thị Nụ - Trưởng