Tóm tắt: Di tích lịch sử, văn hóa là những trang sử sống mang dấu ấn về sự biến động, thăng trầm của nhiều thời kỳ lịch sử, đồng thời, cũng là bộ phận quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa của dân tộc. Chính vì vậy, việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích trực tiếp góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục truyền thống, làm phong phú đời sống tinh thần của Nhân dân. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế làm cho văn hóa truyền thống của các dân tộc có nguy cơ bị mai một dần đi, các di sản văn hóa phi vật thể nếu không được lưu giữ và truyền lại có thể sẽ bị lãng quên, các di tích lịch sử, văn hóa trải qua thời gian dài sẽ bị xuống cấp và hư hỏng. Bài viết này tập trung phân tích thực trạng cũng như đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn quận Bình Thủy, góp phần vào sự nghiệp phát triển văn hóa – du lịch của thành phố Cần Thơ nói riêng và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói chung.

Từ khóa: di tích lịch sử, văn hóa, phát huy, bảo tồn, Bình Thủy

Mở đầu

Di sản văn hóa là kết tinh của lịch sử, là minh chứng sống động cho quá trình hình thành và phát triển của một cộng đồng, một vùng đất. Trong tiến trình phát triển đất nước, việc bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc mà còn tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch. Quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ – vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa – là nơi hội tụ nhiều di tích có giá trị đặc biệt, phản ánh sinh động đời sống tinh thần, phong tục, tín ngưỡng và những dấu ấn lịch sử hào hùng của cư dân Nam Bộ.

Trên địa bàn quận hiện nay có nhiều di tích lịch sử, văn hóa được xếp hạng từ cấp thành phố đến cấp quốc gia, tiêu biểu như Đình Bình Thủy, Nhà cổ Bình Thủy, Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa, Chùa Long Quang, Nam Nhã Đường… Những công trình này không chỉ là “chứng nhân” lịch sử mà còn là điểm đến thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Trước yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích này đang đặt ra những nhiệm vụ cấp thiết, cần sự quan tâm đồng bộ từ các cấp ủy đảng, chính quyền, cộng đồng.

1. Khái quát chung về đặc điểm tình hình

Quận Bình Thủy nằm ở khu vực trung tâm của thành phố Cần Thơ, được thành lập theo Nghị định số 05/2004/NĐ-CP ngày 02/01/2004 của Chính phủ. Quận có vị trí quan trọng về kinh tế - xã hội, có nhiều tiềm năng, lợi thế, điều kiện giao thông thủy bộ thuận lợi, là địa bàn tập trung đầu mối giao thông quan trọng của thành phố với các tỉnh, thành vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Bên cạnh đó, quận Bình Thủy còn là địa bàn có nhiều di tích lịch sử đã được xếp hạng và nhiều công trình kiến trúc văn hóa, di tích, cùng với ưu thế về vị trí địa lý, tài nguyên sông nước, các cồn trên sông...là nguồn tài nguyên thuận lợi cho phát triển du lịch của thành phố.

Hiện nay, quận Bình Thủy có 08 di tích lịch sử - văn hóa và 01 di sản văn hóa phi vật thể đã được xếp hạng, gồm: 07 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (di tích lịch sử văn hóa Chùa Hội Linh, di tích lịch sử văn hóa mộ Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa, di tích lịch sử văn hóa Chùa Nam Nhã, di tích kiến trúc nghệ thuật Đình Bình Thủy, di tích lịch sử văn hóa Đặc ủy An Nam Cộng sản Đảng Hậu Giang (1929 -1930), di tích kiến trúc nghệ thuật Nhà Thờ Họ Dương (Nhà Cổ Bình Thủy), di tích nghệ thuật Chùa Long Quang; 01 di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố (Căn cứ Ban Chỉ huy Tổng tấn công và Nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968 ở Cần Thơ - Căn cứ Vườn Mận); 01 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là Lễ hội Kỳ Yên Đình Bình Thủy[1].

2. Thực trạng công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn quận Bình Thủy

2.1. Những kết quả đạt được

Những năm qua, Quận ủy, Uỷ ban nhân dân (UBND) quận Bình Thủy luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn. Kết quả nổi bật như sau:

Một là, công tác triển khai, quán triệt và ban hành các văn bản chỉ đạo: Các cấp ủy Đảng, chính quyền quận Bình Thủy đã triển khai, quán triệt kịp thời, đầy đủ các văn bản chỉ đạo về công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa, trong đó tập trung tổ chức thực hiện Luật Di sản văn hóa; Chỉ thị số 23-CT/TU ngày 05/6/2018 của Thành ủy Cần Thơ về tăng cường công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các di tích lịch sử - văn hóa; Kế hoạch số 89/KH-UBND ngày 14/4/2021 của UBND thành phố Cần Thơ về bảo tồn và phát huy di tích lịch sử - văn hoá, di sản văn hóa phi vật thể, làng nghề, danh lam thắng cảnh gắn với phát triển du lịch thành phố giai đoạn 2021-2025. Hàng năm, UBND quận cũng xây dựng các kế hoạch, chương trình công tác năm về phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa gắn với phát triển du lịch sinh thái và chỉ đạo các phòng ban chuyên môn tổ chức thực hiện nhiều giải pháp để phát huy tối đa hiệu quả giá trị của các di tích; các phòng ban đã phối hợp ban hành kế hoạch công tác giáo dục truyền thống và di sản văn hóa trong học đường theo từng năm học.

Hai là, công tác tuyên truyền về các giá trị của di tích gắn với du lịch: Công tác tuyên truyền giá trị các di tích lịch sử trên địa bàn quận được quan tâm thực hiện bằng nhiều hình thức đa dạng, nội dung phong phú. UBND quận đã phối hợp các sở, ngành, đoàn thể của thành phố thường xuyên tổ chức các hội thi, liên hoan, các hoạt động hội thảo, tọa đàm nhằm tìm hiểu và khơi dậy sức sống của các di tích lịch sử, văn hóa. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền còn được thực hiện bằng pano; tin bài giới thiệu trên Cổng thông tin điện tử quận Bình Thủy; phối hợp các cơ quan báo, đài địa phương thực hiện tin bài và phóng sự giới thiệu trên sóng truyền hình; thực hiện phát hành tờ gấp di tích và ấn phẩm du lịch song ngữ Việt – Anh. Từ đó, đẩy mạnh công tác quảng bá du lịch và tuyên truyền, giáo dục cho cán bộ, học sinh, sinh viên về lịch sử, văn hóa của dân tộc.

Ngoài việc thực hiện công tác quảng bá di sản, du lịch theo hình thức truyền thống, đơn vị cũng đã đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động quảng bá thông qua việc ứng dụng công nghệ thông tin, thiết lập các tài khoản zalo, fanpage “Du lịch Bình Thủy - Tìm về Di sản”. Ngoài ra, Ban quản lý Di tích quận cũng phấn đấu kết nối các công ty lữ hành khảo sát, chọn di tích đưa vào các tour du lịch. Thời gian qua, đã kết nối được với các công ty lữ hành đến các điểm di tích Đình Bình Thủy, Nhà cổ Bình Thủy. Trong năm 2024, các điểm di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn quận đã đón tiếp 335.142 lượt khách. Trong đó, Lễ hội Kỳ yên Hạ Điền Đình Bình Thủy 24.500 lượt khách, Lễ giỗ cụ Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa 600 lượt khách, Lễ hội Kỳ yên Thượng Điền Đình Bình Thủy 82.500 lượt khách[2].

Ba là, công tác bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích: Công tác bảo quản, tu bổ, phục hồi, phát huy giá trị những di tích đã xếp hạng được quan tâm thực hiện thường xuyên. Các hiện vật trong di tích được bảo quản tốt nhằm chống xuống cấp; cơ sở vật chất phục vụ cho lễ hội, tiếp đón khách tham quan được bổ sung đẩy đủ và ngày càng đáp ứng nhu cầu phục vụ lễ hội, khách tham quan. Kinh phí cho hoạt động tu bổ, tôn tạo di tích được phân bổ từ ngân sách Nhà nước và từ nguồn xã hội hóa. Riêng các di tích đình, chùa, Ban Quản lý, Ban trị sự tự quản lý hoạt động thu, chi từ nguồn công đức.

Việc số hóa trong công tác trong bảo quản, tu bổ, phát huy di tích được quan tâm thực hiện, đã thực hiện số hóa một số hiện vật tại di tích lịch sử - văn hóa căn cứ Vườn Mận; thực hiện thí điểm số hóa hình ảnh, nội dung 02 di tích trên địa bàn quận (Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa, Căn cứ Vườn Mận) góp phần quảng bá di tích gắn với phát triển du lịch. Hàng năm, quận đều cử công chức, viên chức thuộc Phòng Văn hóa và Thông tin, Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh, UBND phường, Ban Trị sự, Ban tế tự các di tích trên địa bàn tham dự lớp bồi dưỡng kiến thức quản lý và phát huy di tích lịch sử văn hóa; cử thuyết minh viên tham dự các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ thuyết minh di tích lịch sử - văn hóa; nghiên cứu sưu tầm, kiểm kê di sản văn hóa do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố, Bảo tàng thành phố Cần Thơ tổ chức. Ngoài ra, các cán bộ chuyên trách đều tự rèn luyện, học tập về các kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ, tiếp đón phục vụ khách tham quan, thu hút khách thập phương.

Bốn là, công tác tổ chức, tham quan lễ hội: Trên địa bàn quận có 03 hoạt động lễ hội truyền thống diễn ra thường niên do Ban Tổ chức các ngày lễ, kỷ niệm quận chủ trì tồ chức đó là: Lễ hội Kỳ Yên Hạ Điền Đình Bình Thủy (ngày 14-15 tháng Chạp), Lễ hội Kỳ Yên Thượng Điền Đình Bình Thủy (ngày 12-14 tháng Tư Âm lịch) và Lễ giỗ Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa (ngày 19-20 tháng Giêng). Ngoài ra, khi công trình văn hóa Đền thờ Vua Hùng đi vào hoạt động và sự kiện Lễ hội Bánh Dân gian Nam Bộ được tổ chức trên địa bàn quận từ năm 2022 đến nay đã thu hút một số lượng lớn du khách đến vui chơi, tham quan góp phần trong việc phát triển và quảng bá hình ảnh du lịch của quận.

2.2. Một số khó khăn, hạn chế

Thực tế cho thấy, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di tích ở quận Bình Thủy đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, đặc biệt là trong việc tu bổ, nâng cấp các công trình trọng điểm, tổ chức các hoạt động văn hóa truyền thống và từng bước đưa di sản vào phục vụ đời sống cộng đồng. Tuy nhiên, những tồn tại về nguồn lực, nhân lực chuyên môn, nhận thức cộng đồng và chiến lược phát triển dài hạn vẫn đang là rào cản khiến cho tiềm năng của di sản chưa được khai thác một cách đầy đủ và hiệu quả. Các điểm di tích chưa có các dịch vụ mua sắm, trải nghiệm do đó thiếu sự hấp dẫn với du khách. Chưa phát triển sản phẩm quà lưu niệm hoặc có quầy hàng lưu niệm nhưng các sản phẩm lại xuất xứ từ địa phương khác, chưa mang đặc trưng điểm đến.

3. Giải pháp nhằm phát huy hiệu quả công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn quận Bình Thủy

Để phát huy hiệu quả giá trị của các di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn quận Bình Thủy cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục Luật Di sản văn hóa và Nghị định của Chính phủ về bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa để Luật này đi vào quần chúng nhân dân, làm cho mọi người dân trong xã hội có điều kiện hiểu biết và thực hiện thông qua hệ thống thông tin đại chúng, các cuộc liên hoan, hội diễn nghệ thuật giới thiệu hệ thống di sản văn hóa của địa phương; nghiên cứu sưu tầm bổ sung hiện vật, tăng cường đầu tư trong việc bảo tồn, phát huy các di tích, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên và môi trường du lịch.

Hai là, đẩy mạnh công tác quản lý, bảo đảm sự gắn kết chặt chẽ, hợp lý giữa bảo tồn và phát triển; giữa giữ gìn, phát huy các giá trị truyền thống với đổi mới, sáng tạo; phù hợp với tiềm năng, lợi thế và đặc trưng riêng của quận. Phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa, tiềm năng, lợi thế của quận đẩy mạnh phát triển du lịch.

Ba là, cử cán bộ phụ trách công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa của quận và phường tham gia đầy đủ các lớp bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ về bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố tổ chức nhằm tham mưu cho lãnh đạo địa phương thực hiện đúng các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của cấp có thẩm quyền.

Bốn là, phối hợp với các phường có di tích duy trì, thực hiện tốt chức năng tuyên truyền, quảng bá, hướng dẫn, phục vụ, thu hút khách đến tham quan du lịch; đặt biệt kêu gọi các tổ chức, cá nhân phát triển quầy quà lưu niệm trưng bày và bán các sản phẩm đặc trưng của địa phương để thu hút khách du lịch.

Năm là, từng bước nâng tầm các hoạt động lễ hội truyền thống trên địa bàn quận nhằm khơi dậy sức sống của các khu di tích lịch sử văn hóa, đồng thời thu hút du khách đến tham quan. Quan tâm thực hiện công tác kiểm kê các di sản văn hóa vật thể và các di sản văn hóa phi vật thể liên quan đến di tích để kịp thời có kế hoạch thực hiện đồng bộ các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản, không để tình trạng xuống cấp xảy ra.

Kết luận

Quận Bình Thủy, với bề dày lịch sử và sự phong phú về văn hóa, là một trong những địa phương tiêu biểu của thành phố Cần Thơ trong việc gìn giữ và phát huy giá trị các di tích lịch sử – văn hóa. Những công trình như Đình Bình Thủy, Nhà cổ Bình Thủy, Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa hay các chùa cổ không chỉ là chứng tích của quá khứ, mà còn là tài sản tinh thần quý giá, góp phần quan trọng trong việc giáo dục truyền thống, củng cố bản sắc văn hóa dân tộc, và thúc đẩy phát triển du lịch bền vững. Trong bối cảnh hội nhập và phát triển, để công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích ở quận Bình Thủy thực sự đi vào chiều sâu, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa của các cấp chính quyền, sự đồng hành của cộng đồng và doanh nghiệp, cũng như sự hỗ trợ của các tổ chức chuyên môn và cơ quan trung ương. Việc xây dựng một chiến lược tổng thể, lâu dài, gắn bảo tồn với phát triển du lịch và giáo dục văn hóa sẽ là hướng đi tất yếu để biến các di tích không chỉ là “tài sản của quá khứ” mà còn là “nguồn lực của tương lai”. Giữ gìn di tích chính là giữ gìn ký ức văn hóa của một vùng đất. Và khi những ký ức ấy được thắp sáng trong đời sống đương đại, đó cũng là lúc di sản thực sự sống lại – sống trong tâm thức người dân, sống trong hơi thở của du khách và sống trong từng bước chuyển mình phát triển của đô thị Bình Thủy – Cần Thơ hôm nay và mai sau.

Tài liệu tham khảo

1. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2021), Giáo trình Trung cấp Lý luận chính trị: Đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam, Nxb.Lý luận chính trị, Hà Nội.

2. Phòng Văn hóa và Thông tin quận Bình Thủy (2024), Báo cáo số 489/BC- PVHTT ngày 20/12/2024 của Phòng Văn hóa và Thông tin quận Bình Thủy về công tác bảo tồn, phát huy các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn quận Bình Thủy năm 2024.

3. Ủy ban nhân dân quận Bình Thủy (2024), Báo cáo số 283/BC-UBND ngày 28/10/2024 về sơ kết, đánh giá việc triển khai thực hiện Chỉ thị số 23-CT/TU ngày 05/6/2018 của Thành ủy Cần Thơ về tăng cường công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn thành phố Cần Thơ.

ThS. Trịnh Hồng Công -  Phó Trưởng Khoa Xây dựng Đảng