Cùng với sự đa dạng về văn hóa, đặc thù về tôn giáo, người Chăm có
nhiều nét khác biệt hấp dẫn, thu hút du khách xa gần với các lễ nghi tín ngưỡng
và phong cách ăn mặc trong đó có trang phục truyền thống.
Người
Chăm Ninh Thuận, Bình Thuận theo hai tôn giáo chính là Chăm Ahier (Chăm ảnh
hưởng Bà La Môn giáo), và Chăm Awal (Chăm ảnh hưởng Hồi giáo). Ngoài ra có một
bộ phận theo Chăm Islam (Chăm Hồi giáo chính thống). Mỗi tôn giáo có nét đặc
thù riêng về phong tục tập quán, có một bộ phận chức sắc đảm nhiệm phục vụ các
nghi lễ, tín ngưỡng cộng đồng. Các chức sắc được phân chia thứ bậc từ thấp đến
cao và phục vụ phong tục từ lễ tục gia đình đến các lễ hội truyền thống của
cộng đồng. Theo đó chức sắc Chăm Ahier có Paseh (tu sĩ tập sự) và Po Adhia (cả
sư), chức sắc Chăm Awal có Po Acar (tu sĩ tập sự) và Po Gru (cả sư). Mỗi chức
sắc tu sĩ sẽ có bộ trang phục riêng nhằm dễ dàng nhận biết về cấp bậc.
Trang phục chức sắc Chăm Bà La Môn
Tu sĩ Paseh
Paseh
là lớp tu sĩ chuyên phục vụ các nghi lễ, phong tục của gia đình như đám hỏa
táng, lễ nhập Kut… trang phục đặc trưng của họ là áo dài trắng, xà rông trắng,
dây thắt lưng, khăn đội đầu và một cái túi vắt ngang vai để đựng kinh kệ cùng
các vật dụng phục vụ nghi thức cúng tế.
Chức sắc Paseh Chăm với trang phục
truyền thống. |
Áo
dài Paseh được dệt bằng vải thô màu trắng, được may bằng cách ghép sáu mảnh vải
lại với nhau, hai mảnh vải thân trước, hai mảnh vải thân sau và hai ống tay áo.
Áo được mặc bằng cách xỏ ống tay áo và buộc lại bằng một sợi dây ở phía trước
ngực và bên hông trái.
Xà
rông Paseh là một mảnh vải trắng hình chữ nhật, dài khoảng 1,2 mét, mặc bằng
cách quấn quanh người và dùng một dây thắt lưng có hoa văn để giữ chặt xà rông
cố định trên cơ thể. Khăn đội đầu chính là điểm nhấn độc đáo trên trang phục
của lớp tu sĩ Paseh, khăn có hình chữ nhật dài gần 1 mét, hai đầu khăn là tua
vải đỏ cạp thêm thổ cẩm hình hoa văn, quấn khăn bằng cách gập theo chiều dài và
quấn vòng lên đầu bằng từ phía sau ra phía trước rồi thả hai mép tua vải đỏ
buông chùng xuống gần hai tai.
Ngoài
các trang phục đặc trưng trên tu sĩ Paseh còn tô điểm thêm một khăn màu đỏ và
bốn túi nhỏ hình âm vật để đựng các vật dụng phục vụ cho nghi lễ tôn giáo.
Cả sư Po Adhia
Po
Adhia là lớp chức sắc cao nhất trong cộng đồng Chăm Bà La Môn, là người trực
tiếp tính toán lịch pháp Chăm và thực hiện nghi thức cúng tế bậc cộng đồng,
làng xã như lễ hội Kate, lễ phong chức Paseh. Trang phục của Po Adhia nhìn
chung giống bậc tu sĩ Paseh tuy nhiên chỉ khác vài chỗ là xà rông và dây thắt
lưng của Po Adhia được may cạp thêm thổ cẩm hoa hình rồng.
Po Bac (phó cả sư) với trang phục
giống hoàn toàn với trang phục cả sư Po Adhia. |
Trang phục chức sắc Chăm Bà Ni
Tu sĩ Po Acar
Cũng
như tu sĩ Paseh, lớp tu sĩ Po Acar là người chuyên phục vụ các nghi lễ cúng tế
cho cộng đồng Chăm Bà Ni như tang ma, cưới hỏi, lễ hội Ramawan… Trang phục của
họ gồm áo dài, khăn đội đầu, túi và dây thắt lưng.
Po Acar trong lễ tảo mộ của Lễ hội
Ramawan. |
Áo
dài Po Acar được may từ sáu mảnh vải ghép lại với nhau gồm hai thân trước, hai
thân sau và ống tay. Áo dài Po Acar được xẻ trước ngực (từ cổ áo trở xuống) một
khoảng 15 cm và được may khuy để cài nút áo, phần sau của thân áo được may ghép
thêm một mảnh vải hoa văn với bốn hình cánh cung, tượng trưng cho các mái vòm
của thánh đường Hồi giáo.
Po
Acar cũng mang xà rông, đeo thắt lưng như các tu sĩ Chăm Bà La Môn, riêng khăn
đội đầu có đính kèm hoa văn thổ cẩm theo bốn đường biên hình chữ nhật. Po Acar còn
đeo một chùm khăn đỏ trước ngực tượng trưng cho dương vật.
Cả sư Po Gru
Po
Gru là bậc chức sắc cao nhất trong cộng đồng Chăm Bà Ni. Đây là tàng lớp chỉ
chuyên phục vụ các nghi lễ tại thánh đường trong lễ hội Ramawan. Họ sống theo
khuôn khổ tôn giáo và kiêng kỵ nhất định trong ăn uống và cuộc sống thường
ngày. Trang phục của họ cũng như lớp tu sĩ Po Acar, chỉ riêng xà rông và thắt
lưng được đính kèm thổ cẩm hoa văn hình rồng.
Po Acar là tầng lớp tiêu biểu cho
chức sắc Chăm Bà Ni. |